1
00:00:06,184 --> 00:00:08,762
(Jacque Fresco) Sa mga nagdaang taon, naitanong ko sa mga taong kausap ko:

2
00:00:08,903 --> 00:00:11,236
"Sa tingin mo makakarating kaya tayo sa buwan?"

3
00:00:11,375 --> 00:00:14,091
Sagot nila "Mga isang libong taon pa muna."

4
00:00:15,085 --> 00:00:19,403
Tanong ko muli "Nag-aral kaba ng siyensiya ng paglipad?" - "Hindi."

5
00:00:19,544 --> 00:00:23,574
"Eh paanu mo naman nasabi iyan?" - "Sentido kumon, yun lang."

6
00:00:24,695 --> 00:00:28,792
Kung may sentido kumon tayo, eh di sana walang giyera, kahirapan, gutom

7
00:00:28,932 --> 00:00:31,263
o ang pagkasira ng kalikasan.

8
00:00:31,765 --> 00:00:34,042
Kung makaya nga nating makapagpadala ng tao sa Buwan

9
00:00:34,182 --> 00:00:36,974
sigurado makakaya rin nating lutasin ang mga problema natin dito.

10
00:00:39,667 --> 00:00:43,130
[Jeff Hoffman, retiradong astronota ng NASA] Gaya ng mga bata, nuong ako ay 6 na taon pa lamang

11
00:00:43,270 --> 00:00:46,584
Pangarap ko makalipad sa kalawakan.  May sapat na akong edad na,

12
00:00:46,723 --> 00:00:50,686
nuong araw, ang astronota lamang ay sina Flash Gordon at Buck Rogers.

13
00:00:53,847 --> 00:00:56,880
Nagpatuloy ako at heto ngayon, isang propesyunal na astronomo.

14
00:00:57,020 --> 00:01:01,535
Pinalad lang akong mapili para sumama sa unang grupo ng mga astronota.

15
00:01:02,857 --> 00:01:04,858
Matindi ang aming mga pagsasanay.

16
00:01:04,897 --> 00:01:08,308
At siyempre, dadaan ka sa marami at iba't ibang uri ng simulator.

17
00:01:08,448 --> 00:01:11,564
Pero pag aktuwal ka nang nakaupo dun mismo sa raket,

18
00:01:11,704 --> 00:01:15,721
dun mo maiisip "Ay naku, wala na pala ako sa simulator!"

19
00:01:21,972 --> 00:01:25,105
Ang buong sinasakyan namin ay yumayanig mula sa tungtungan nito.

20
00:01:27,144 --> 00:01:30,706
Tapos, may maririnig kang tila ugong mula sa kailaliman.

21
00:01:31,046 --> 00:01:33,618
Sunod nun, ay yuyuko ng bahagya ang aming sinasakyan.

22
00:01:33,759 --> 00:01:36,986
At habang bumabalik ang sasakyan namin sa pa-tayong posisyon,

23
00:01:37,126 --> 00:01:40,126
biglang kalabog, "Wham!" ang pagsindi ng mga solidong booster.

24
00:01:40,266 --> 00:01:43,060
Grabe ang ugong at napaka-ingay.

25
00:01:43,165 --> 00:01:46,339
At sa loob ng 2 minuto,  damang-dama mo ang bugso ng mga pangyayari

26
00:01:46,478 --> 00:01:48,786
lalo pa't naka-upo ka sa loob nun.

27
00:01:56,716 --> 00:01:59,016
Kaya nga napa-kapit ako, iniisip ko sa sarili ko

28
00:01:59,150 --> 00:02:01,449
Woh! Sana lang huwag magka-lasog lasog ang sinasakyan namin.

29
00:02:01,588 --> 00:02:03,588
At yun nga, naging maayos naman ang lahat.

30
00:02:04,740 --> 00:02:07,188
Sa mga oras na iyon, naka-tingin kami sa mga bintana.

31
00:02:07,227 --> 00:02:11,203
Ang dating asul na kalangitan ay naging itim ng kalawakan.

32
00:02:11,443 --> 00:02:15,893
At maa-abot tanaw mo na sa malayo ang baybay ng Africa.

33
00:02:16,659 --> 00:02:20,436
Di ko malilimutan ang pakiramdam ng unang paglipad ko at napa-isip ako:

34
00:02:21,340 --> 00:02:23,673
Wow, nasa kalawakan na pala ako!

35
00:02:29,556 --> 00:02:32,849
Matatanaw mo sa orbito ang paglubog at pagsikat ng araw

36
00:02:32,990 --> 00:02:36,268
16 na beses kada 24 oras.

37
00:02:39,187 --> 00:02:41,974
Habang nasa ibabaw ka ng mundo lumilipad, nawawari mo

38
00:02:42,114 --> 00:02:45,341
ang pakiramdam ng sibilisasyon ng sangkatauhan.

39
00:02:47,608 --> 00:02:51,896
Tuwing ma-araw, masisilip mo ang mga kulay ng liwanag sa mundo.

40
00:02:52,036 --> 00:02:56,081
Matatanaw mo ang mga anyo ng lupa, ng mga kontinente.

41
00:02:58,479 --> 00:03:01,544
Maraming magagandang makikita tuwing ma-araw.

42
00:03:01,683 --> 00:03:06,528
Kasama rin sa matatanaw ang epekto

43
00:03:06,669 --> 00:03:11,557
ng mga gawain ng tao sa planeta natin, at ito'y naka-gigimbal.

44
00:03:11,697 --> 00:03:14,203
At sa loob ng 11 taon ng paglipad sa himpapawid

45
00:03:14,342 --> 00:03:20,316
Saksi ako sa walang habas na pagka-kalbo ng gubat Amazon.

46
00:03:20,455 --> 00:03:22,526
[Rondônia, Brazil 2010] [24 na taon ng pagto-troso]

47
00:03:22,667 --> 00:03:25,909
At sa gabi naman, palagian mong matatanaw ang pagkasunog ng agrikultura

48
00:03:26,050 --> 00:03:28,276
sa buong mundo.

49
00:03:29,756 --> 00:03:32,605
makikita mo rin ang mga pantalan na dahan-dahan nagiging putik.

50
00:03:32,746 --> 00:03:38,246
Tanaw din sa Africa, ang palumpon ng mga puno na umi-impis, taon taon.

51
00:03:42,127 --> 00:03:46,027
Di na mai-tatangi pa ang mga nagawa natin sa atmospera at sa kalikasan.

52
00:03:46,167 --> 00:03:49,415
Lahat ito mauunawaan mo pag nasa himpapawid ka ng kalawakan

53
00:03:49,556 --> 00:03:52,584
at kung ganu na kanipis ang ating atmospera

54
00:03:56,787 --> 00:04:02,117
Samakatuwid, kita na natin itong pagkasira ng kalikasan

55
00:04:02,965 --> 00:04:06,030
sa ating mundo, at tayong may gawa nito,

56
00:04:07,163 --> 00:04:09,848
at ngayon mula sa kalawakan kitang kita ito lahat,

57
00:04:09,987 --> 00:04:12,566
at patunay iyan na hindi na ito pwedeng ipagsa-walang bahala.

58
00:04:12,705 --> 00:04:18,000
Ang planeta natin ay nasasakal na dahil sa ating mga tao.

59
00:04:29,533 --> 00:04:33,812
[Carl Sagan, "Pale Blue Dot", 1994] Ang mundo ay isang maliit na entablado

60
00:04:33,951 --> 00:04:38,639
sa gitna ng malawak na kosmiko.

61
00:04:41,293 --> 00:04:44,212
Isipin natin ang mala-ilog na dami ng dugo

62
00:04:44,648 --> 00:04:48,026
na inihasik ng mga heneral at emperador

63
00:04:50,706 --> 00:04:53,173
upang sa ngalan ng tagumpay at glorya

64
00:04:53,314 --> 00:04:56,183
ay pansamantalang maging mga panginoon

65
00:04:56,322 --> 00:05:00,399
ng mala-tuldok nating daigdig. [Ang mundo mula sa layo na 3.7 bilyon milya]

66
00:05:00,538 --> 00:05:03,240
Isipin natin ang mga karahasang naidulot

67
00:05:04,011 --> 00:05:07,075
ng mga mamamayan ng mala-tuldok na daigdig na ito

68
00:05:07,214 --> 00:05:11,762
sa mga kapwa nito sa kabilang panig ng mundo.

69
00:05:13,040 --> 00:05:15,701
Masdan kung gaano sila ka-pursigido mag-patayan,

70
00:05:15,841 --> 00:05:18,300
kung gaanung ka-alab ang kanilang ngitngit.

71
00:05:18,850 --> 00:05:20,860
Ang ating mga pag-papangap,

72
00:05:21,000 --> 00:05:24,214
ang akalang tayo lang ang mahalaga,

73
00:05:26,524 --> 00:05:30,471
ang delusyon na tayo ay may espesyal na katayuan sa unibersong ito

74
00:05:32,031 --> 00:05:36,468
ay walang kabuluhan kung mamasdan ang ka-buuan ng mundo.

75
00:05:37,478 --> 00:05:41,208
Ang ating planeta ay nata-tangi

76
00:05:41,512 --> 00:05:44,802
sa loob ng malawak at madilim na kawalan na ito.

77
00:05:45,442 --> 00:05:48,230
At isipin mo sa sobrang lawak na ito, malamang walang

78
00:05:48,370 --> 00:05:50,911
tutulong saan man sa kalawakan

79
00:05:51,163 --> 00:05:52,927
para sagipin tayo

80
00:05:53,382 --> 00:05:55,141
sa sarili nating kamalian.

81
00:06:01,000 --> 00:06:05,596
Mula sa "The Venus Project"

82
00:06:06,309 --> 00:06:09,837
Hawak Natin Ang Kapalaran

83
00:06:10,511 --> 00:06:14,336
Dokumentaryo ni Roxanne Meadows, Joel Holt Original na musika ni Kat Epple

84
00:06:14,475 --> 00:06:16,475
Unang bahagi

85
00:06:19,168 --> 00:06:23,047
(Taga-salaysay) Sa unang pagkakataong meron tayong abilidad, teknolohiya

86
00:06:24,182 --> 00:06:29,318
at karunungan na maabot ang kasaganahan sa mundo para sa lahat.

87
00:06:30,083 --> 00:06:32,170
Kailangan na natin mag-bago

88
00:06:32,310 --> 00:06:35,521
yan ay kung nais nating maligtas sa kapahamakan.

89
00:06:38,699 --> 00:06:42,314
Ayon sa 2012 na ulat mula sa UN ukol sa populasyon

90
00:06:42,555 --> 00:06:47,490
mula 7 bilyon lolobo ito hangang 9 na bilyon sa 2040.

91
00:06:47,990 --> 00:06:51,211
Hihigpit pa ang agawan sa mga likas na yaman.

92
00:06:51,351 --> 00:06:56,378
Sa 2030, ang pangangailangan sa pagkain ay tataas pa ng 50%

93
00:06:56,562 --> 00:06:58,778
ang sa enerhiya ay 45%

94
00:06:58,918 --> 00:07:00,983
at sa tubig naman ay 30%

95
00:07:01,291 --> 00:07:03,951
Nililimas natin ngayon ang likas na yaman ng mundo

96
00:07:04,091 --> 00:07:07,769
ng 50% na mas mabilis sa kakayahan na pa-tubuin itong muli.

97
00:07:07,908 --> 00:07:11,985
kung patuloy ito, tinatayang ka-kain ito ng katumbas pa ng 3 planeta

98
00:07:12,086 --> 00:07:15,206
para lang magkaroon ng sapat na produksiyon sa araw-araw.

99
00:07:16,160 --> 00:07:17,960
Anu ang ika-anim na ekstinksiyon?

100
00:07:18,000 --> 00:07:20,641
Kasalukuyan ba itong nangyayari?  Anung dahilan?

101
00:07:20,701 --> 00:07:24,071
Ang mga aktibidad natin sa mundo, di natin akalain

102
00:07:24,211 --> 00:07:26,966
ay nagpapa-bago ng natural na kondisyon ng buhay

103
00:07:27,105 --> 00:07:29,713
at ang epekto ay mabilis at napaka-lawak.

104
00:07:30,170 --> 00:07:34,167
(Taga-salaysay) Gayun pa man, mula sa pagsira ng kalikasan hangang sa giyera,

105
00:07:34,697 --> 00:07:38,562
ang ating lumang sistema ay isang malaking siklo ng kabaliwan,

106
00:07:38,670 --> 00:07:41,126
na mapanganib sa ibat-ibang aspeto.

107
00:07:42,927 --> 00:07:48,379
Talaga bang laging huli na bago tayo kikilos?

108
00:07:49,230 --> 00:07:54,581
Kaya ba ng mga politiko at gobyerno na mang-alaga sa atin?

109
00:07:55,420 --> 00:07:57,657
(Gordon Brown) Ipapaliwanag ko sa inyo.

110
00:07:58,016 --> 00:08:00,728
Magsi-ayos kayo! Ang punong ministro.

111
00:08:01,266 --> 00:08:04,149
(Taga-salaysay) Talaga bang hindi natin kayang pangunahan

112
00:08:04,290 --> 00:08:06,668
at pag-planuhan ang ating kinabukasan?

113
00:08:07,694 --> 00:08:11,098
Talaga bang palpak tayo sa ating kaloob-looban at di natin ito mababago?

114
00:08:11,242 --> 00:08:13,427
(Taga-ulat) Bakit di na lang sila pagbabarilin? - Asinta!

115
00:08:13,987 --> 00:08:17,105
(Taga-salaysay) Lagi natin naririnig na di na mababago ang kalikasan ng tao...

116
00:08:17,963 --> 00:08:19,629
Sabi nga nila, likas daw sa tao yan!

117
00:08:19,971 --> 00:08:22,542
...at ang mga pangit na ugali natin ay likas daw sa atin.

118
00:08:22,682 --> 00:08:24,958
- Panu ba sila titigil sa pagiging kriminal? - Ah, walang kwentang tanong!

119
00:08:25,098 --> 00:08:28,430
Pinanganak na silang mga pusakal at pusakal silang mamamatay.

120
00:08:28,887 --> 00:08:33,196
Ang Puno't dulo ng Pag-uugali

121
00:08:33,380 --> 00:08:36,336
[Henry Schlinger Jr., PhD] Mahirap suriin ang likas na ugali ng isang tao

122
00:08:36,476 --> 00:08:40,485
kung ikukumpara mo sa estilo ng ibang nilalang.

123
00:08:40,539 --> 00:08:42,982
Ang maliwanag, ang pag-uugali ay nahu-hubog.

124
00:08:43,123 --> 00:08:45,706
Sa tutuusin, tingin ko sa mga tao ay 'mga hayop na nag-aaral matuto' ,

125
00:08:45,846 --> 00:08:49,100
dahil ang pinag-kaiba lang natin sa mga hayop ay nag-aaral tayo.

126
00:08:50,278 --> 00:08:54,590
(Taga-salaysay) Sabihin mang edukado tayo, ang kasaysayan natin ay madugo,

127
00:08:54,812 --> 00:08:56,927
puno ng digmaan,

128
00:08:57,123 --> 00:08:59,401
ingit at suklam...

129
00:08:59,744 --> 00:09:01,000
(sundalong Kano) Sige barilin mo pa

130
00:09:01,404 --> 00:09:04,627
(Taga-salaysay) ...marami pa tayong dapat matutunan.

131
00:09:05,754 --> 00:09:08,540
Kung iisiping mabuti, napakahirap magbulag-bulagan

132
00:09:08,591 --> 00:09:11,153
sa mga kondisyon na kina-lalagyan natin ngayon.

133
00:09:12,971 --> 00:09:15,032
Kahit ang kultura natin hindi rin tayo naisa-ayos.

134
00:09:15,172 --> 00:09:19,367
Hindi nito alam anu-ano ang mga dahilan ng ugat ng ugali ng mga tao.

135
00:09:19,629 --> 00:09:22,802
Kaya naman, nag-imbento sila ng sariling konsepto

136
00:09:22,942 --> 00:09:26,893
at ini-hasik ito sa bawat ugali ng tao

137
00:09:27,193 --> 00:09:29,134
at tapos sasabihin nilang likas sa tao yan.

138
00:09:29,274 --> 00:09:31,283
Dun sila nagka-mali.

139
00:09:32,134 --> 00:09:35,563
Sa ngayon maraming teknolohiya ang pwede nating gamitin.

140
00:09:35,703 --> 00:09:39,230
Sa tingin ko nga iniisip ng mga tao na teknolohiya ang mag-liligtas sa atin.

141
00:09:39,370 --> 00:09:42,405
Totoo namang malaking tulong ang teknolohiya sa atin.

142
00:09:42,538 --> 00:09:44,673
- Hahanap ka ng pa-parkehan ng motor - Ayun at kita mo agad ang paradahan.

143
00:09:45,104 --> 00:09:47,115
Minsan nakakabuti; minsan naman ay nakakasama.

144
00:09:47,254 --> 00:09:49,381
(Taga-ulat) Ang mga drone ay in-armahan na ng mga missile...

145
00:09:49,522 --> 00:09:52,955
Gusto mo ba magka-pera sa pagiging espiya?

146
00:09:53,118 --> 00:09:56,233
May isa pang teknolohiya na kailangang kailangan natin

147
00:09:56,373 --> 00:09:59,546
kung gusto talaga nating magbago at iyan ay ang teknolohiya ng pag-uugali.

148
00:09:59,686 --> 00:10:03,434
Ang siyensiya ng pag-uugali ay kailangan magamit sa araw-araw na buhay,

149
00:10:03,573 --> 00:10:06,049
gaya ng pag-gamit sa pisika, kemistri at bayolohiya.

150
00:10:06,716 --> 00:10:11,592
Ito ang nawawalang sangkap sa ating kultura.

151
00:10:11,847 --> 00:10:14,080
At ito ang pinaka-mahirap sa lahat dahil

152
00:10:14,221 --> 00:10:18,187
salungat ito sa naka-ugalian at matandang ka-alaman tungkol sa sarili.

153
00:10:20,491 --> 00:10:23,019
(Taga-salaysay) Ang pag-aaral sa pag-uugali ng tao kagaya ng

154
00:10:23,158 --> 00:10:25,325
pag-aaral sa iba pang mga pisikal na bagay

155
00:10:25,465 --> 00:10:29,377
ay magbibigay liwanag sa atin tungkol sa ugat at dahilan kung bakit

156
00:10:29,517 --> 00:10:32,414
nga ba naging ugali natin ang mga ugali natin ngayon.

157
00:10:32,951 --> 00:10:35,568
Lahat ng siyentipiko ay nagsisikap na masigurong ang kanilang mga pag-aaral

158
00:10:35,708 --> 00:10:39,522
ay sistematiko at maayos.  Kung hindi, hindi ka pwede maging siyentipiko.

159
00:10:39,663 --> 00:10:42,188
Ang mga siyentipiko sa pag-uugali ay naniniguro naman na ang asal ng tao

160
00:10:42,328 --> 00:10:45,412
at ng iba pang organismo ay may maayos at tamang basehan.

161
00:10:45,894 --> 00:10:49,227
Kung ang ugali ay walang basehan ay papatak na

162
00:10:49,368 --> 00:10:52,456
wala itong relasyon sa ating pinagmulan o pinagdaanan.

163
00:10:52,596 --> 00:10:54,423
Tingin namin hindi ito ganun; sa aming pag-suma

164
00:10:54,563 --> 00:10:56,524
ang ugali ng tao ay bahagi ng kalikasang pinagmulan natin.

165
00:10:56,663 --> 00:11:00,043
(Taga-salaysay) Ang ugali ng tao ay may basehan at rason gaya ng lahat ng bagay.

166
00:11:00,183 --> 00:11:03,833
Ang bulaklak ay hindi basta na lang na-aakit sa sikat ng araw.

167
00:11:03,974 --> 00:11:06,039
Ang araw mismo ang nag-papasunod dito sa pamamagitan ng

168
00:11:06,571 --> 00:11:08,258
pag-inat ng sinag ng araw sa balat ng bulaklak.

169
00:11:08,514 --> 00:11:11,818
Ang bangkang de layag ay di gagalaw kung walang hangin.

170
00:11:13,181 --> 00:11:15,786
Ang mga halaman hindi basta tumutubo. Pinapatubo sila

171
00:11:16,364 --> 00:11:20,240
ng sikat ng araw, lupa, tamang temperatura at iba pa.

172
00:11:21,024 --> 00:11:23,826
Lahat ng bagay ay may impluwensiya sa iba pang bagay.

173
00:11:24,399 --> 00:11:27,956
Maging ang tao ay nahuhubog din ng iba pang mga bagay.

174
00:11:29,072 --> 00:11:32,583
Tanda mo nung bata ka pa, sabi ng nanay mo "tasa, lamesa, ilaw

175
00:11:32,956 --> 00:11:37,106
papa, mama" paulit-ulit hangang sa natutunan mo ito lahat.

176
00:11:38,169 --> 00:11:40,836
Kahit ang galit ay pwedeng matutuhan.

177
00:11:40,975 --> 00:11:44,522
(Taga-ulat)... habang ang ideyolohiya ng galit at pagmama-taas

178
00:11:44,662 --> 00:11:47,117
ay itinuturo sa mga susunod na salin-lahi.

179
00:11:47,256 --> 00:11:49,791
Pwede kang palakihin na may galit sa mga Afro-amerikano.

180
00:11:49,932 --> 00:11:53,777
O kaya ay turuan magalit laban sa mga Hudyo, Swiso, o ibang tao.

181
00:11:54,277 --> 00:11:56,158
Galit ako sa mga Pinoy.

182
00:11:56,937 --> 00:11:58,535
Galit ako sa mga Mehikano.

183
00:11:59,091 --> 00:12:00,591
Kinamumuhian ko silang lahat!

184
00:12:00,854 --> 00:12:03,849
Pwede nga tayong magpalaki ng batang Hudyo at turuan ito ng kultura ng Nazi.

185
00:12:03,989 --> 00:12:05,489
Tingnan mo paglaki niya isa siyang magaling na Nazi.

186
00:12:05,928 --> 00:12:07,048
Ang pangunahing dahilan?

187
00:12:07,188 --> 00:12:11,533
(Taga-salaysay) Ang mga mekanikal na proseso ay naka-salalay rin sa iba pang proseso.

188
00:12:12,464 --> 00:12:14,998
- Anu yan anak? - Eroplano

189
00:12:15,138 --> 00:12:17,158
Paanu lumilipad iyan?  sa elesi ba?

190
00:12:17,298 --> 00:12:20,869
- Hindi naman gagalaw ang elesi kung walang motor, diba?

191
00:12:21,009 --> 00:12:24,757
- Ah, eh di motor pala? - Pero ang motor kailangan ng gasolina.

192
00:12:25,445 --> 00:12:28,087
- Eh di ibig sabihin, gasolina nagpapalipad diyan.

193
00:12:28,714 --> 00:12:31,556
- Parang ganun, pero kung walang spark plug

194
00:12:31,696 --> 00:12:34,336
at walang hangin, hindi sisindi ang gasolina.

195
00:12:34,475 --> 00:12:36,715
- Kung ganun spark plug at hangin pala?

196
00:12:37,215 --> 00:12:40,764
- Yan ang akala mo pero kahit pa meron ka niyan lahat,

197
00:12:41,149 --> 00:12:44,916
kung wala ka naman kontrol sa pakpak ng eroplano

198
00:12:45,056 --> 00:12:47,076
hindi rin ito lilipad.

199
00:12:47,216 --> 00:12:50,084
- Eh di pakpak at kontrol pala ang magpapalipad diyan, tama ba?

200
00:12:50,224 --> 00:12:54,820
- Naku anak, lahat sila kailangan para lumipad ito.  komplikadong makinarya ito.

201
00:12:54,960 --> 00:12:58,778
Lahat ng ito ay kailangan para lumipad ang eroplano ng maayos.

202
00:12:58,918 --> 00:13:02,241
Parehas lang ng iba pang teknolohiya at gaya rin ng ugali ng tao.

203
00:13:02,381 --> 00:13:06,557
- Lahat pala kailangan para lumipad yan. - Sakto, tama ka anak!

204
00:13:08,999 --> 00:13:11,903
(Taga-salaysay) Gaya ng makinarya, ang ating mga ugali ay iba-iba

205
00:13:12,043 --> 00:13:14,146
at walang isang simula.

206
00:13:14,440 --> 00:13:19,258
Sa Diyos tayo galing parehas- mabuti man at masama, yan ang masasabi ko.

207
00:13:19,884 --> 00:13:23,581
(Taga-salaysay) Ang ating mga ugali ay binubuo ng maraming elemento

208
00:13:23,721 --> 00:13:25,741
at maraming karanasan.

209
00:13:26,533 --> 00:13:29,818
Hindi pare-parehas ang mga tao, kahit pa parehas sila ng kinalakihan.

210
00:13:31,123 --> 00:13:35,895
Kaya nga may nagsasabing mga tao na

211
00:13:35,995 --> 00:13:38,465
"Yung 3 kong anak, ako lang nagpalaki sa iisang lugar

212
00:13:38,605 --> 00:13:41,012
pero ng magsipag-laki ay iba-iba naman ang ugali."

213
00:13:41,152 --> 00:13:43,511
Kung ganyan na sinasabing parehas ng pinaglakihan,

214
00:13:43,650 --> 00:13:46,346
baka ibig nilang sabihin sa loob ng iisang bahay lang.

215
00:13:46,638 --> 00:13:49,632
Di totoo yung sinasabing 'iisang pinaglakihan.'

216
00:13:49,772 --> 00:13:54,201
Kung mayroon kang 2 anak, yung isa 4 na taon at lagi mo itong kalaro,

217
00:13:54,341 --> 00:13:58,485
yung isa naman 7 taon andun nakatayo lang at nakasimangot.

218
00:13:58,980 --> 00:14:02,049
Sasabihin mo "Bakit anak?" at yung bata ganun na lang.

219
00:14:03,090 --> 00:14:06,672
Eh pinapa-selos mo at ingit.  Ganun ang nangyayari. Duon nagsi-simula.

220
00:14:06,812 --> 00:14:09,605
(Dr. Schlinger) Mula sa siyentipikong pananaw, ang kapaligiran ay binubuo

221
00:14:09,655 --> 00:14:12,686
ng mga pangyayari sa araw-araw na pagkakataon

222
00:14:12,826 --> 00:14:15,816
sa loob at labas ng ating pamumuhay.

223
00:14:15,956 --> 00:14:18,379
Samakatuwid, ang kapaligiran ay patuloy sa pag-agos, pag-usad.

224
00:14:18,707 --> 00:14:21,523
Ngayon, yakapin mo pareho ang dalawa mong anak sa iyong kandungan.

225
00:14:21,663 --> 00:14:23,315
At sabihin mo "Mahal ko kayong dalawa."

226
00:14:23,455 --> 00:14:27,150
Huwag ka magkaroon ng paborito, parehas mo silang kalaruin.

227
00:14:27,289 --> 00:14:28,750
Pag sinabihan mo yung isa "Pwede ka manood ng sine

228
00:14:28,889 --> 00:14:30,919
pero itong isa di pwede kasi di nag-aral maige",

229
00:14:31,059 --> 00:14:34,619
baka madulas yang isa sa hagdan, ikatuwa pa nung isang napagalitan.

230
00:14:34,759 --> 00:14:38,510
Hindi dahil sa masama kang tao, kundi dahil nai-isip mo na inapi ka.

231
00:14:39,706 --> 00:14:42,200
(Taga-salaysay) Kahit ang ating pananaw tungkol sa kagandahan

232
00:14:42,340 --> 00:14:45,668
ay dumi-depende sa pansariling tingin,

233
00:14:45,808 --> 00:14:49,081
kung mamasdan maige, ang pananaw sa kagandahan ay

234
00:14:49,221 --> 00:14:52,833
magka-kaiba sa bawat tao sa bawat lugar at panahon.

235
00:14:52,974 --> 00:14:56,640
Sa tingin ko ang pag-suri sa kagandahan ay napag-aaralan din.

236
00:14:56,779 --> 00:14:59,606
Ang gawin mo lang ay suriin ang larawan ng iba't-ibang kultura

237
00:14:59,746 --> 00:15:02,380
na tinuturing nilang maganda para sa kanila.

238
00:15:02,520 --> 00:15:05,716
Mapapansin mo, ang pangit para sa iyo ay maganda para sa iba.

239
00:15:05,856 --> 00:15:08,149
Kahit sa loob ng isang kultura minsan may mga pag-kakaiba parin.

240
00:15:08,289 --> 00:15:11,278
May mga taong nagsusuot ng tanso na pulseras sa leeg nila.

241
00:15:11,418 --> 00:15:12,884
Naiinat nito ang leeg nila pahaba.

242
00:15:13,024 --> 00:15:15,812
tangalin mo ang mga pulseras at maaring mabali ang leeg nila sa haba

243
00:15:15,951 --> 00:15:17,514
pero para sa kanila yun ang maganda.

244
00:15:17,653 --> 00:15:19,825
Sa ibang mga lugar na napuntahan ko,

245
00:15:19,965 --> 00:15:23,922
kung matambok ang puwitan ng isang babae ay tinuturing siyang maganda.

246
00:15:24,062 --> 00:15:25,890
Kung wala nun ang babae ay wala nang kwenta pa.

247
00:15:26,130 --> 00:15:28,703
(Taga-ulat) Ang mga babae pwedeng ikulong hanga't hindi

248
00:15:28,744 --> 00:15:32,143
tumimbang ng 265 lbs. at halos magmukhang manas

249
00:15:32,283 --> 00:15:35,254
para pwede na mag-asawa sa lugar nila.

250
00:15:35,394 --> 00:15:38,188
Alam kong may mga nagsasabi na may henetikong mga dahilan

251
00:15:38,328 --> 00:15:40,601
kung paano natin nahuhusgahan ang kagandahan,

252
00:15:40,642 --> 00:15:44,541
pero sa tingin ko ang pinaka-payak na dahilan kung

253
00:15:44,681 --> 00:15:48,634
paanu nagagandahan ang isang tao sa isang bagay ay nagmumula

254
00:15:48,774 --> 00:15:51,477
sa kanyang pinaglakihang pamumuhay, kapaligiran at kultura.

255
00:15:51,618 --> 00:15:56,060
Kung ma-uso ang mahabang ilong baka gagaya ka rin magpa-haba.

256
00:15:56,811 --> 00:15:58,912
Walang katiyakan kung ano ang maganda at anu ang pangit.

257
00:16:00,239 --> 00:16:02,375
Lahat ito ay nasa isip mo lamang.

258
00:16:04,091 --> 00:16:06,399
Kung maging asawa mo man ang pinaka-magandang babae sa mundo

259
00:16:06,538 --> 00:16:08,903
pero puro sakit ng ng kalooban ang ibibigay sa iyo,

260
00:16:09,043 --> 00:16:11,428
kahit maganda siya, papangit siya sa paningin mo.

261
00:16:12,613 --> 00:16:15,338
(Taga-salaysay) May mga pag-aaral na nagsasabing ang genetiko o lahi

262
00:16:15,477 --> 00:16:18,943
at hindi ang pagpapalaki, ang dahilan ng pagiging kriminal ng isang tao

263
00:16:19,083 --> 00:16:20,886
o ng pagiging mamamatay tao nito.

264
00:16:21,389 --> 00:16:24,374
Kung tanungin mo ang mga tao anu ang dahilan bakit sila

265
00:16:24,514 --> 00:16:26,528
naging doktor, abogado o anumang propesyunal,

266
00:16:26,668 --> 00:16:29,107
sasabihin nila sa iyo na nasa pag-papalaki nila o kinamulatan:

267
00:16:29,248 --> 00:16:32,353
ang impluyensiya ng mga magulang, guro at kaibigan sa kanila.

268
00:16:32,493 --> 00:16:36,027
Walang kinalaman ang dugo ng tatay mong doktor kung bakit ka naging doktor.

269
00:16:36,477 --> 00:16:38,697
(Taga-salaysay) Ang henetiko ay hindi nagbabahagi ng ideolohiya

270
00:16:38,836 --> 00:16:41,960
o kaisipan tungkol sa isang bagay.

271
00:16:42,317 --> 00:16:44,662
Hindi nahuhubog ng henetiko ang ugali natin.  Ang henetiko mismo

272
00:16:44,802 --> 00:16:46,901
ang siyang nahubog ng mga kaganapan sa ebolusyon.

273
00:16:47,041 --> 00:16:49,950
Bagkus, ang ugali o karakter pa natin mismo ang nai-porma

274
00:16:50,090 --> 00:16:52,759
ng ating mga kinalakhang kapaligiran.

275
00:16:53,133 --> 00:16:55,826
(Taga-salaysay) Ang ugali ay di pwedeng walang pinag-mulan.

276
00:16:55,966 --> 00:16:59,908
Lagi itong nag-uugat sa ating kapaligiran na kinalakihan.

277
00:17:00,048 --> 00:17:04,439
Gusto ko malaman kung natural bang naakit ang lalaki sa babae,

278
00:17:04,578 --> 00:17:06,761
o ito ba ay natutunan lang?

279
00:17:06,902 --> 00:17:10,138
Kaya naman pumunta ako sa isang isla, ilang taon nang nakalipas.

280
00:17:11,295 --> 00:17:15,502
Ang kakaiba sa mga tao dun sa isla ay wala silang suot na damit.

281
00:17:16,092 --> 00:17:19,921
Pero wala akong nakitang malisyosyo tumingin.

282
00:17:20,298 --> 00:17:22,553
Ang mga batang paslit nakahubad din kung maligo.

283
00:17:22,692 --> 00:17:24,449
Lalaki at babae magkasama.

284
00:17:24,872 --> 00:17:27,600
Walang bastos at nambo-boso sa isla na iyon.

285
00:17:27,740 --> 00:17:32,249
Wala ring mga poster ng mga babae sa kanilang mga dingding

286
00:17:32,788 --> 00:17:35,597
dahil normal sa kanila ang naka-hubad.

287
00:17:35,738 --> 00:17:37,708
Sabi nila sa mga babae "Gusto kita"

288
00:17:37,847 --> 00:17:40,855
At hina-haplos nila ang mga babae ng may pagmamahal.

289
00:17:40,996 --> 00:17:43,049
Hindi nila sinasakmal ang dibdib ng mga babae.

290
00:17:43,189 --> 00:17:46,187
Dito sa atin, laging dibdib ng babae ang pantasya nila

291
00:17:46,326 --> 00:17:49,047
sasabihin pa "Ayun oh, ang laki ng boobs ng babae"

292
00:17:49,506 --> 00:17:51,442
Ang Sisihan

293
00:17:51,776 --> 00:17:55,502
- At sino'ng may mali dito? - Hindi ang mga demokratiko.

294
00:17:55,642 --> 00:17:57,064
- Hindi mo ito kasalanan.

295
00:17:57,203 --> 00:17:59,913
- Ang medya ang mali dito at ang mga republikano.

296
00:18:00,054 --> 00:18:01,865
May mali rin ang mga kompanya ng mga insurance.

297
00:18:02,006 --> 00:18:04,490
- Kapalpakan lahat ito ni Obama!

298
00:18:05,305 --> 00:18:08,187
Ang tradisyunal na paniniwala, na ang bawat tao ay may

299
00:18:08,326 --> 00:18:11,460
kanya-kanyang personal na responsibildad at kalayaan

300
00:18:11,599 --> 00:18:14,708
ay nagpapa-hiwatig rin na ang bawat tao ay responsable sa kanyang ugali

301
00:18:14,848 --> 00:18:18,214
at siyempre, siya rin mismo ang mananagot sa anumang ugali niya.

302
00:18:18,597 --> 00:18:20,975
Ang paninisi natin sa mga tao ukol sa kanilang ugali

303
00:18:21,115 --> 00:18:23,500
ay isa sa mga nakakasirang kagawian

304
00:18:23,641 --> 00:18:26,432
ng ating maka-bago kuno na kultura.

305
00:18:26,571 --> 00:18:29,814
Ang ugali ng tao ay nahuhubog ng kanilang kulturang kinalakihan.

306
00:18:30,256 --> 00:18:33,588
Ito ay tinatag mula sa ideolohiya at paniniwala

307
00:18:33,728 --> 00:18:36,426
na tayo ay malaya; malayang gawin ang anumang naisin.

308
00:18:36,861 --> 00:18:40,563
Ngunit sa siyentipikong pananaw, iba ang lumalabas.

309
00:18:40,923 --> 00:18:44,090
Sa siyensiya, ang ugali ay may simulain at pinagmumulan

310
00:18:44,230 --> 00:18:47,826
kaya nga ang ugali ay mapag-aaralan na maging maayos, maging pino.

311
00:18:47,965 --> 00:18:50,502
Bawat pusakal ay may kasaysayan

312
00:18:50,643 --> 00:18:52,533
kung bakit siya naging pusakal.

313
00:18:52,673 --> 00:18:54,851
Ang bawat sanggano ng New York

314
00:18:54,990 --> 00:18:58,824
ay naging sanggano dahil ka-halubilo nila ay mga sanggano rin.

315
00:18:59,979 --> 00:19:03,735
(Taga-salaysay) Pwedeng mag-parusa ang ating sosyal at legal na sistema.

316
00:19:03,875 --> 00:19:07,559
Ginagawa ang parusa para daw magbago ang tao pero wala

317
00:19:07,700 --> 00:19:10,626
naman silang paki-alam sa kasaysayan ng pinaparusahan

318
00:19:10,767 --> 00:19:12,871
kung bakit siya na-sadlak sa ganuong pamumuhay.

319
00:19:13,147 --> 00:19:15,326
(Reporter sa TV) Mula sa mga kilabot at pusakal na mga preso

320
00:19:15,848 --> 00:19:17,887
hangang sa mga basag-ulo na mga sanggano:

321
00:19:18,028 --> 00:19:21,011
mapanganib na kombinasyon ang nilalaman ng kulungan.

322
00:19:22,776 --> 00:19:24,749
(Taga-salaysay) Ayon sa pagsa-saliksik, ang pag-aaral ay

323
00:19:24,888 --> 00:19:29,016
nagpapa-bago ng kemikal at pisikal na istruktura ng utak.

324
00:19:29,156 --> 00:19:32,342
Alam nating ang talino ng tao ay maraming pinagmumulan

325
00:19:32,482 --> 00:19:36,624
pero ang henetikong namamana ay may maliit lang na epekto

326
00:19:36,763 --> 00:19:40,109
sa kabuuang progreso kung paano tayo natu-tuto.

327
00:19:41,298 --> 00:19:45,749
Walang intsik na pagka-panganak ay marunong agad ng salitang intsik.

328
00:19:45,888 --> 00:19:49,261
Alam mo ba yun?  kailangan pa nila mag-aral para matuto ng salita.

329
00:19:49,665 --> 00:19:52,869
Ang mga Pranses ganun din.

330
00:19:53,269 --> 00:19:55,878
Kahit gaanu pang katagal nagsasalita ng pranses ang mga magulang nila

331
00:19:56,019 --> 00:19:57,480
mag-aaral pa rin sila.

332
00:19:57,619 --> 00:20:02,126
Ang kortikong bahagi ng ating utak ay parang lastikong umiinat.

333
00:20:02,673 --> 00:20:05,935
Ang ating mga karakter ay pabago-bago at nakikibagay.

334
00:20:06,076 --> 00:20:08,793
Tayong mga tao ang pinakamagaling na makibagay sa planeta.

335
00:20:08,932 --> 00:20:10,903
Kung mamasdan mo ang kasaysayan ng sang-katauhan sa mundo

336
00:20:11,042 --> 00:20:13,012
ay mapapansin mong natuto tayong makibagay sa

337
00:20:13,153 --> 00:20:15,113
bawat galaw at takbo ng kapaligiran.

338
00:20:15,252 --> 00:20:18,672
Ang pinagka-iba lang ng magnanakaw at ng maestro

339
00:20:18,811 --> 00:20:21,080
ay ang kapaligiran na kinalakhan nila.

340
00:20:22,586 --> 00:20:25,159
(Taga-salaysay) Di tayo basta-basta nagde-desisyon

341
00:20:25,298 --> 00:20:27,840
nang walang payo o basehan.

342
00:20:30,984 --> 00:20:33,636
Ang ating mga inisiip ay hindi basta nag-bago lang dahil gusto lang.

343
00:20:33,777 --> 00:20:36,823
May mga pangyayari kung bakit tayo nagbago ng isip.

344
00:20:39,690 --> 00:20:41,878
- Narinig mo na ba yung mag-kapatid na Wright?

345
00:20:42,018 --> 00:20:43,143
- Di pa.

346
00:20:44,099 --> 00:20:47,082
- Gusto raw nilang gumawa ng lumilipad na sasakyan.

347
00:20:47,983 --> 00:20:50,577
- Kalokohan ang lumilipad na makina.

348
00:20:51,567 --> 00:20:54,201
Eh di binigyan sana sila ng Diyos ng pakpak.

349
00:20:54,525 --> 00:20:57,721
(Hagalpakan ng tawanan)

350
00:20:59,307 --> 00:21:02,188
(Taga-salaysay) Ang ating mga isip ay nababago ng mga pangyayari.

351
00:21:02,596 --> 00:21:04,269
- Ah, nagbago na isip ko!

352
00:21:04,410 --> 00:21:06,455
- Aha, ako rin eh.

353
00:21:08,332 --> 00:21:11,543
Kung pinanganak ka na may utak na mas matalas,

354
00:21:11,682 --> 00:21:13,929
at mas mabilis sa ibang mga utak,

355
00:21:14,068 --> 00:21:16,086
mas mabilis kang magiging diktador

356
00:21:16,226 --> 00:21:19,307
kung pinalaki ka sa diktaturyal na pamamalakad.

357
00:21:19,857 --> 00:21:24,142
Ang utak ay hindi nakaka-kilala kung anu ba ang mahalaga.

358
00:21:24,281 --> 00:21:27,480
Sa umpisa, wala itong mekanismo para kumilala ng ayos at hindi;

359
00:21:27,906 --> 00:21:31,374
mula lamang sa eksperyensya natin nalalaman ang ayos at hindi.

360
00:21:32,471 --> 00:21:36,600
Kung ang paligid na humuhubog sa ating mga kaisipan ay hindi magbabago,

361
00:21:37,157 --> 00:21:41,094
sa kabila ng pinag-sisigawan ng mga makata, pari at mga politiko

362
00:21:41,234 --> 00:21:43,969
paulit-ulit lang na lilitaw ang lahat ng mga ugaling pangit at bulok.

363
00:21:44,409 --> 00:21:48,509
Kung pagbabawalan mo ang mga tao na mangisda sa isang lugar,

364
00:21:49,017 --> 00:21:51,767
pero ayaw mo naman sila bigyan ng pagkain

365
00:21:51,906 --> 00:21:55,669
at kabuhayan ay siguradong hindi ka nila susundin.

366
00:21:55,998 --> 00:22:00,555
Lahat ng batas kailangan naka-angkop sa likas na antas ng pisikal na mundo.

367
00:22:00,945 --> 00:22:03,550
Hindi batas ang pipigil sa krimen, bagkus

368
00:22:03,691 --> 00:22:05,872
lunasan mo ang kondisyon kung bakit may krimen.

369
00:22:06,180 --> 00:22:09,265
(Taga-ulat) Sa ngayon, ang mga mangangaso ng rino ay naka helikopter

370
00:22:09,404 --> 00:22:13,271
at armado pa ng mga lagari at baril pang-patulog.

371
00:22:14,609 --> 00:22:17,367
Ang sungay ng rino ay mas mahal pa sa ginto.

372
00:22:17,508 --> 00:22:19,303
Kung ang mga tao ay walang kabuhayan,

373
00:22:19,442 --> 00:22:23,471
tiyak na gagawin nila lahat para lang mapa-kain ang pamilya nila.

374
00:22:24,021 --> 00:22:27,656
Kahit pa gumawa ka ng batas na bawal magnakaw ng pagkain,

375
00:22:27,797 --> 00:22:31,714
nanakawin nila yan basta mabuhay lang ang pamilya nila.

376
00:22:31,895 --> 00:22:35,184
Anumang isa-batas na hindi angkop sa realidad

377
00:22:35,325 --> 00:22:39,884
ng kapaligiran ay tiyak na masusuway lang.

378
00:22:40,967 --> 00:22:44,740
(Taga-salaysay) Ang mga mabubuting adhikain na pinapangarap nating lahat

379
00:22:44,880 --> 00:22:48,934
ay hindi matutupad hangat may giyera at kasalatan.

380
00:22:50,395 --> 00:22:54,336
[Andrew Bacevich - Boston University] Bakit kung may gusto silang giyerahin

381
00:22:54,446 --> 00:22:57,871
di nila iniisip magkano ang gastos para dito.

382
00:22:57,971 --> 00:22:59,971
Pero, pag ang pag-uusapan na ay papaano

383
00:23:00,079 --> 00:23:02,312
makatulong sa naghihirap ay naku,

384
00:23:02,452 --> 00:23:05,462
bigla silang nagiging kuripot.

385
00:23:06,199 --> 00:23:09,381
(Taga-salaysay) Walang kulturang sumuri tungkol sa ganitong ugali ng tao.

386
00:23:09,520 --> 00:23:14,337
Di sana ay na-kwestiyon nila ang dahilan ng kagahaman,

387
00:23:14,465 --> 00:23:18,743
galit, di pagkaka-pantay at giyera.

388
00:23:19,140 --> 00:23:22,810
Tuturuan ka nilang ilagay sila sa poder.

389
00:23:25,286 --> 00:23:27,825
(Taga-salaysay) Sa kasawiang palad, ang lahat ng sosyedad ay inaralan

390
00:23:27,964 --> 00:23:33,257
tayo na suportahan ang nasa kapangyarihan habam-buhay.

391
00:23:35,644 --> 00:23:38,356
Ika-2 bahagi

392
00:23:40,039 --> 00:23:42,908
Kung isasa-pelikula mo ang kultura natin ngayon para ipalabas

393
00:23:43,048 --> 00:23:48,388
sa susunod na henerasyon, ika-gigimbal nila ang mapapanod.

394
00:23:49,707 --> 00:23:52,497
(Taga-salaysay) Kaya, imbestigahan natin ang mga dahilan

395
00:23:52,636 --> 00:23:56,664
na nagpapa-ikot ng buhay ng mga tao at mga bansa:

396
00:23:56,883 --> 00:23:58,103
Pera,

397
00:23:58,242 --> 00:24:02,630
at ang mga pamantayan, ugali at mga

398
00:24:03,034 --> 00:24:04,622
kahihinatnan nito.

399
00:24:04,761 --> 00:24:07,740
- Anung balita diyan? - Ang stock market ay kalokohan!

400
00:24:08,849 --> 00:24:11,913
- Magkano ba pwede mo utangin? - Di ko alam kung magkano.

401
00:24:12,053 --> 00:24:15,777
- Mahalagang malaman mo... di ba nga, gusto mo bumili ng bahay?

402
00:24:16,317 --> 00:24:19,161
(Taga-endorso) Sino kayo? Kayo ba ay mga propesyunal na buo ang loob

403
00:24:19,201 --> 00:24:21,105
gawin ang lahat para umasenso sa buhay?

404
00:24:21,246 --> 00:24:24,759
(Taga-ulat) ...at lahat ay napatunayang nagkasala ng 10 ulit ng pandaraya.

405
00:24:24,960 --> 00:24:26,617
Hangad ay kumita. Makipag-kumpetisyon.

406
00:24:26,758 --> 00:24:28,869
Ayan ang basehan ng sistemang kapitalismo.

407
00:24:29,009 --> 00:24:32,534
Anu laman ng pitaka mo? Anu sasakyan mo? Anu gusto mong bilhin?

408
00:24:33,119 --> 00:24:36,703
(Reporter) Ang mga kontratista militar ay tuwang tuwa sa napakalaking kinita.

409
00:24:36,844 --> 00:24:39,361
...ng industriya ng giyera-militar at mga kasabwat nito.

410
00:24:39,401 --> 00:24:42,493
Ang mapaminsalang pag-usbong ng lihis na kapangyarihan.

411
00:24:42,633 --> 00:24:44,815
Kung parte ka ng industriyang giyera-militar ay tiyak

412
00:24:44,954 --> 00:24:47,366
ang punto lang niyan ay mas marami pang giyera.

413
00:24:47,507 --> 00:24:50,690
...usapan tungkol sa drones at kung nakakatulong ba ito o hindi...

414
00:24:50,789 --> 00:24:53,005
...walang sibilyan na mapapatay o masasaktan.

415
00:24:53,145 --> 00:24:53,895
[Malakas na pagsabog]

416
00:24:54,036 --> 00:24:56,018
(Tinig sa TV) Karamihan sa mga napatay

417
00:24:56,157 --> 00:24:58,437
ay mga hindi naman importante...

418
00:24:58,577 --> 00:25:00,174
(Tinig) ...At ang kapangyarihan ng salapi ay malawak...

419
00:25:00,315 --> 00:25:01,602
Isang lipas na sistema

420
00:25:01,741 --> 00:25:05,406
at dapat ituring na seryosong usapin.

421
00:25:06,114 --> 00:25:08,768
"Mahirap para sa sina-unang uri ng buhay

422
00:25:08,907 --> 00:25:11,144
ang gumapang ng walang na-dikit na dumi

423
00:25:11,284 --> 00:25:13,923
mula sa pinagmulang lawa ng putik. ~ Jacque Fresco"

424
00:25:14,674 --> 00:25:17,067
Bilang isang parte ng antigong nakaraan

425
00:25:17,669 --> 00:25:21,697
ang pera ay naging mekanismo na lamang ng korapsyon,

426
00:25:22,330 --> 00:25:25,884
kawalan, at kontrol mula sa kamay ng iilang tao.

427
00:25:26,025 --> 00:25:28,608
[Abby Martin, Journalist & Host] Nabahiran nito ang lahat ng bagay.

428
00:25:28,748 --> 00:25:31,340
Ang lahat ng institusyon natin ngayon ay may bahid ng korapsyon ng salapi.

429
00:25:31,480 --> 00:25:33,819
Ang nakaka-mangha lang ay

430
00:25:33,960 --> 00:25:37,668
naging alipin tayo ng sarili nating nilikha,

431
00:25:38,693 --> 00:25:41,263
hindi pisikal, kundi ang isipan natin ang siyang nabihag

432
00:25:41,304 --> 00:25:44,238
ng isang pananaw na gawang-tao lamang.

433
00:25:44,586 --> 00:25:49,192
Talagang lipas na, sa tingin ko wala nang mabuting maihahatid pa ang pera.

434
00:25:50,346 --> 00:25:52,872
"Buti pang walang alam ang mga tao

435
00:25:52,915 --> 00:25:56,153
sa sistema ng mga banko, kung alam lang nila,

436
00:25:56,294 --> 00:25:59,243
bukas na bukas ay may rebolusyon na magaganap."

437
00:25:59,383 --> 00:26:03,227
~Henry Ford, Kompanya ng Ford Motor

438
00:26:03,788 --> 00:26:08,557
(Taga-salaysay) Desperadong maka-raos, marami ang may 2 o 3 trabaho.

439
00:26:10,355 --> 00:26:14,195
Yung iba nakakapag-nakaw, loko o gantso sa kapwa.

440
00:26:14,336 --> 00:26:17,322
...nakaka-lupaypay sa karaniwang tao.

441
00:26:17,461 --> 00:26:21,441
...sakit ng ulo ang renta, kawalan ng trabaho, pambayad sa bahay.

442
00:26:21,871 --> 00:26:24,009
Sa mas malaking antas, ang motibo na kumita

443
00:26:24,148 --> 00:26:26,949
ay naglilikha ng walang-habas na siklo ng pagka-sira.

444
00:26:27,089 --> 00:26:31,841
Ang sakit, polusyon, at ang giyera ay tinuturing na normal.

445
00:26:32,310 --> 00:26:34,894
Para ka tuloy nasa giyerang pang ekonomiya

446
00:26:34,904 --> 00:26:37,411
na di na matapos-tapos.

447
00:26:37,421 --> 00:26:42,397
May mga makapangyarihang tao sa nasa likod ng agawan sa kapangyarihan,

448
00:26:42,406 --> 00:26:45,634
at pabor sa kanila na manatili ang kaguluhan.

449
00:26:46,786 --> 00:26:50,375
(Taga-salaysay) Pero pabor para sa iilang parasitiko na nasa tuktok

450
00:26:50,516 --> 00:26:53,731
ang manipulahin at kontrolin ang pera.

451
00:26:56,340 --> 00:27:00,760
[Dylan Ratigan, Awtor at Host] Ang sistema ng mga banko ay epektibong umaalipin sa mga tao

452
00:27:00,901 --> 00:27:04,129
umaalipin sa mga estudyante, mga institusyon

453
00:27:04,269 --> 00:27:06,527
at sinisipsip nito ang yaman mula sa kanila.

454
00:27:06,926 --> 00:27:11,246
[Karen Hudes, Ekonomista & abogada] Planado nila ang lahat para maging pribado ang mga banko sentral

455
00:27:11,721 --> 00:27:14,528
at mapatawan nila ng interes ang sinuman

456
00:27:14,667 --> 00:27:18,884
para magsipag yaman sila kahit walang ginagawa.

457
00:27:19,726 --> 00:27:23,706
SInong may gawa nito?  Grupo sila ng mga taga-banko,

458
00:27:23,846 --> 00:27:26,852
ang Sistemang Reserbang Pederal; yan ay isang pribadong sistema.

459
00:27:27,825 --> 00:27:30,567
At yan isang pribadong banko na pag-aari ng mga pribadong kasosyo.

460
00:27:30,708 --> 00:27:32,891
Huwag kang paloko sa katagang "pederal".

461
00:27:33,030 --> 00:27:35,250
[Erin Ade, Taga-ulat at Host] Gobyerno lang ang nikikinabang sa serbisyo ng mga banko

462
00:27:35,351 --> 00:27:36,851
yun lang ang silbi nila.

463
00:27:36,951 --> 00:27:41,360
Nuong 1913, panahon na pinayagan ni Woodrow Wilson

464
00:27:41,500 --> 00:27:44,824
ang pagsasabatas ng Sistemang Reserbang Pederal

465
00:27:45,214 --> 00:27:47,393
tiyempo namang karamihan sa mga kongresista ay nasa bakasyon.

466
00:27:47,647 --> 00:27:50,326
(Taga-salaysay) At dahil duon ay ibinigay na ang sistema ng banko sentral

467
00:27:50,465 --> 00:27:54,000
sa Sistemang Reserbang Pederal ng Estados Unidos

468
00:27:54,141 --> 00:27:58,002
sila lang ang pwedeng mag-imprenta ng pera ng Reserbang Pederal

469
00:27:58,142 --> 00:28:00,337
o dolyar ng Estados Unidos.

470
00:28:01,967 --> 00:28:04,450
Pinag-sisihan ito ni Presidente Wilson.

471
00:28:04,490 --> 00:28:08,144
Nasambit niyang patapon niyang na-ibenta ang kanyang bansa.

472
00:28:08,344 --> 00:28:12,103
"Ang dakilang bansang industriyal ay kontrolado ng sistema ng pautang.

473
00:28:12,242 --> 00:28:14,245
Ang sistema ng pautang ay nasa kamay ng iilan.

474
00:28:14,385 --> 00:28:17,153
Ang pag-unlad ng mga bansa, lahat ng ating pagpapagod

475
00:28:17,292 --> 00:28:19,065
ay nakasalalay sa kamay ng iilang tao lang.

476
00:28:19,205 --> 00:28:21,573
Tayo ngayon ay may masahol na pamumuno

477
00:28:21,713 --> 00:28:24,802
at may gobyernong sakal-sakal

478
00:28:24,942 --> 00:28:28,503
ng makabagong mundo; mundong pinapaikot ng dikta at dahas

479
00:28:28,644 --> 00:28:31,407
ng iilang grupo ng mga kilalang mga tao."

480
00:28:31,548 --> 00:28:34,538
~ Presidente Woodrow Wilson, 1916

481
00:28:34,678 --> 00:28:37,218
Ang pera ngayon ay walang tiyak na halaga.

482
00:28:37,357 --> 00:28:40,046
Mga numero lang ito na pinapasok sa isang kompyuter;

483
00:28:40,155 --> 00:28:42,211
ganyan tayo gumawa ng pera sa ngayon.

484
00:28:42,351 --> 00:28:45,014
Walang pisikal na basehan; walang suportang anuman.

485
00:28:45,153 --> 00:28:47,429
Ang nagpapa-lutang sa pera ay tiwala na lang

486
00:28:47,568 --> 00:28:50,298
ng isang tao sa gobyerno ng US.  anupa't Isang IOU.

487
00:28:51,971 --> 00:28:54,781
(Taga-salaysay) Kapag ang gobyerno ay gumastos ng higit sa nakolektang buwis

488
00:28:54,883 --> 00:28:57,863
at kapusin ito, hindi ito nag-iimprenta ng sariling pera,

489
00:28:57,989 --> 00:29:01,626
hihiram ito sa Federal Reserve ng U.S kapalit ng "bonds"

490
00:29:01,767 --> 00:29:03,577
kung saan ang Fed ang nagtatakda ng interes.

491
00:29:03,718 --> 00:29:07,570
Ang mga korporasyon ay pwede rin umutang sa mga banko.

492
00:29:07,710 --> 00:29:11,311
Madaya ang sistema. Kada matangap na 100 dolyar na "bond",

493
00:29:11,351 --> 00:29:15,396
pwede naman sila magpa-utang ng 10 beses higit dito, o 1000$.

494
00:29:15,536 --> 00:29:17,621
Nilikha nila ang mga dagdag pondo mula sa wala.

495
00:29:17,760 --> 00:29:20,533
walang ginto o anumang basehan para dito.

496
00:29:20,673 --> 00:29:24,118
Kumikita rin ang mga banko mula sa interes sa mga pautang.

497
00:29:24,259 --> 00:29:26,426
Ganito ginagawa ang pera - mula sa isang pirma

498
00:29:26,527 --> 00:29:29,048
ng nangungutang na may pangakong magbabayad..

499
00:29:29,189 --> 00:29:32,647
Ang masama, madalas sobra pa sa utang

500
00:29:32,686 --> 00:29:35,153
ang nababayaran dahil sa pataw ng interes.

501
00:29:35,993 --> 00:29:37,884
Ito ang proseso kung saan ang mga indibidwal,

502
00:29:38,023 --> 00:29:40,600
mga kumpanya at pamahalaan ay nagtatamo ng pera.

503
00:29:40,740 --> 00:29:44,326
Ito ay tinutukoy bilang 'fractional reserve lending'

504
00:29:44,465 --> 00:29:47,387
at ginagamit na sistema sa buong mundo ng pagbabangko

505
00:29:47,528 --> 00:29:52,953
para manatiling nakalubog sa utang ang mga tao at bansa.

506
00:29:53,766 --> 00:29:57,942
Kung magiimprenta ka ng dolyar ng walang basehan, darating ang panahon

507
00:29:58,083 --> 00:30:01,874
diskumpiyado na ang tao sa pera, at iyon ang mangyayari.

508
00:30:02,063 --> 00:30:06,544
Ang sistema ng pagbabanko ay lumilikha ngayon ng panganib

509
00:30:06,683 --> 00:30:10,118
mula sa paglikha ng utang para sa bawat tao.

510
00:30:10,259 --> 00:30:14,793
May panganib na hindi sila maka-bayad ng utang,

511
00:30:14,931 --> 00:30:18,144
ngunit ang panganib na yan ay laging pinapasan

512
00:30:18,284 --> 00:30:21,094
sa mamamayan at sa mismong puhunan.

513
00:30:21,653 --> 00:30:24,139
Tayo ngayon ay nasa isang sitwasyon

514
00:30:24,278 --> 00:30:26,969
ng nalalapit na pag-bagsak ng sistema ng salapi.

515
00:30:27,108 --> 00:30:31,218
Walang nakaka-alam kung kailan ngunit, ang FED

516
00:30:31,358 --> 00:30:34,322
ay nagiimprenta ng dolyar na para bang wala ng bukas.

517
00:30:34,394 --> 00:30:37,145
Parang bang may isang sindikatong namamahala

518
00:30:37,286 --> 00:30:40,351
sa pagmamanipula ng atensyon ng mga tao, kayamanan

519
00:30:40,490 --> 00:30:43,212
at oras upang ma-huthutan sila.

520
00:30:43,423 --> 00:30:45,960
Ganito tayo ninanakawan.

521
00:30:46,099 --> 00:30:49,998
Sinasamsam nila ang ating mga pinaghirapan.

522
00:30:50,200 --> 00:30:54,778
Iyon ngayon ay isa nang lumalaking kanser sa ating lipunan.

523
00:30:55,022 --> 00:30:58,803
Ang mga bangkong ito ay bahagi ng isang sistema

524
00:30:58,903 --> 00:31:01,603
kung tawagin ay "Bank for International Settlements".

525
00:31:01,742 --> 00:31:04,447
Kahit mga negosyante at taga-banko ay hindi maunawaan

526
00:31:04,587 --> 00:31:07,148
itong bangko at kanyang papel, ang BIS.

527
00:31:07,288 --> 00:31:10,618
Hawak nila ang 40% ng mga ari-arian

528
00:31:10,759 --> 00:31:14,395
ng 43,000 kumpanya na kinakalakal sa merkado.

529
00:31:14,536 --> 00:31:18,164
Tumatakbo ng sarili ang bangko. Mayroon itong mga direktor

530
00:31:18,305 --> 00:31:21,116
na 15 gobernador mula sa iba't ibang bangko sentral ng mundo.

531
00:31:21,257 --> 00:31:24,438
...at kinakabig nila ang 60% ng taunang kita.

532
00:31:24,478 --> 00:31:29,172
Pag-aari nila ang mga medya, ang medya naman ang nang-uuto sa atin.

533
00:31:29,311 --> 00:31:33,274
Ang medya ay nagsusulong ng interes ng mga korporasyon at

534
00:31:33,414 --> 00:31:36,861
ng mga may-ari nito na may impluwensiya sa politika..

535
00:31:37,001 --> 00:31:39,774
Mayroong halos 118 lupon ng mga director na naka-upo

536
00:31:39,914 --> 00:31:42,493
sa limang higanteng korporasyon ng medya.

537
00:31:42,634 --> 00:31:46,282
Nanggaling silang lahat sa ibat ibang lupon, gaya ng Monsanto

538
00:31:46,323 --> 00:31:48,980
pabrika ng armas, ng pagkain.

539
00:31:49,119 --> 00:31:51,467
Kapag nagsama-sama ang mga interes na iyan,

540
00:31:51,607 --> 00:31:53,471
malilito kang pakingan kung alin sa mga

541
00:31:53,611 --> 00:31:56,480
sinasabi ng medya ang makabubuti sa iyo.

542
00:31:57,590 --> 00:31:59,751
(tinig sa TV) Patas, balanse.

543
00:32:00,905 --> 00:32:03,685
Kung nais mo malaman sino ang nasa poder, suriin mo kung

544
00:32:03,826 --> 00:32:06,189
sino'ng sumusuporta sa mga kandidato,

545
00:32:06,567 --> 00:32:09,583
hindi kung sino ang bumoboto ng mga kandidato.

546
00:32:09,643 --> 00:32:11,596
Ang ating sistema ay hindi demokrasya.

547
00:32:11,736 --> 00:32:15,816
Ang porsyento ng ating populasyon na bumoboto

548
00:32:15,955 --> 00:32:19,899
ay litiral na mas mababa sa 5% ng populasyon

549
00:32:20,423 --> 00:32:24,805
at sa totoo mas mababa pa sa 1% ng populasyon.

550
00:32:24,952 --> 00:32:31,754
(Dylan Ratigan) Kung ako ang gagawa ng pagpipilian

551
00:32:31,933 --> 00:32:34,353
ng kung ano lang pwede mong kainin

552
00:32:34,492 --> 00:32:37,641
at isusulong ko lang ay cheeseburger o pritong manok,

553
00:32:37,781 --> 00:32:41,076
at sabihin kong demokrasya ito at maaari mong kainin ang kahit anong gusto mo

554
00:32:41,215 --> 00:32:43,560
hangga't ito ay isang cheeseburger o pritong manok.

555
00:32:43,701 --> 00:32:46,130
Ito ba ay demokrasya? Maa-ari kong pagtakpan ito bilang demokrasya

556
00:32:46,269 --> 00:32:48,785
dahil ikaw ang pipili kung cheeseburger o pritong manok.

557
00:32:48,924 --> 00:32:53,057
Pasisikatin ko ang election na ito at palagiang pag-uusapan

558
00:32:53,198 --> 00:32:56,186
kung pritong manok o cheeseburger ba ang aming pipiliin

559
00:32:56,326 --> 00:32:59,221
at magkakaroon ng mga grupo-grupo

560
00:32:59,362 --> 00:33:02,958
ang kontra sa pritong manok at pabor sa cheeseburger

561
00:33:03,097 --> 00:33:06,184
o uutuin ka nila na ang cheeseburger ay magiging

562
00:33:06,325 --> 00:33:10,221
katapusan ng mundo at bakit pritong manok ang magliligtas sa iyo.

563
00:33:11,076 --> 00:33:12,426
(Taga-salaysay) Yung mga may salapi ay silang

564
00:33:12,537 --> 00:33:15,670
gumagastos sa mga taga-sulong at sa mga politiko.

565
00:33:15,809 --> 00:33:18,499
Kadalasan, kahit sinung partido magagamit nila.

566
00:33:18,638 --> 00:33:21,858
[Propesor James Thurber, Host sa TV] Ang kahulugan ng lobiyista sa USA ay isang taong

567
00:33:21,999 --> 00:33:25,993
nagsusulong para sa ibang tao at binabayaran para dito.

568
00:33:26,567 --> 00:33:29,544
(Taga-salaysay) Karamihan sa mga batas natin ay sulat

569
00:33:29,683 --> 00:33:32,336
ng mga korporasyon para sa kanilang kapakinabangan.

570
00:33:32,712 --> 00:33:36,545
(Mamahayag) Nahulaan ni Propesor Gerber na mau-uso ang mga taga-sulong

571
00:33:36,684 --> 00:33:41,609
na sinasabing kumikita ng higit sa $9 bilyon kada taon

572
00:33:41,750 --> 00:33:45,065
kaunting agwat lang sa turismo at gobyerno.

573
00:33:45,737 --> 00:33:47,984
Kung bakit hindi natin mabago-bago ang palakad ay

574
00:33:48,044 --> 00:33:52,374
maraming tauhan ang mga banko sa loob ng kongresso.

575
00:33:52,663 --> 00:33:55,424
(Taga-salaysay) Ang mga taga-sulong ay anduon para manghimasok.

576
00:33:55,565 --> 00:33:58,978
Di sila nagpunta duon para sa demokrasya.

577
00:33:59,117 --> 00:34:02,980
Ang mga pamilya at uring mangagawa ay walang ganitong representasyon

578
00:34:03,119 --> 00:34:06,540
poder o impluwensya para sa kanilang mga pangangailangan.

579
00:34:07,032 --> 00:34:09,420
Ang Citibank man ay may taga-sulong, andiyan ang

580
00:34:09,449 --> 00:34:13,689
Volcker Rule at Dodd-Frank, na literal na sumulat muli

581
00:34:13,829 --> 00:34:17,387
ng Dodd-Frank. Hindi ito isinulat ng sinumang pulitiko

582
00:34:17,527 --> 00:34:20,620
o ng kanyang mga tauhan sa opisina.

583
00:34:20,760 --> 00:34:23,199
Ito'y likha ng mga taga-sulong ng Citibank!

584
00:34:23,239 --> 00:34:27,535
Dinisenyo nila ang sistema para mapalakas, at sa gayun,

585
00:34:27,675 --> 00:34:30,724
matustusan ang kanilang mga sariling espesyal na interes.

586
00:34:30,864 --> 00:34:33,502
Lahat ng bagay sa loob ng taong 2007- 2008

587
00:34:33,643 --> 00:34:36,250
na kinatakutan natin, ang mga palyadong utang, stocks,

588
00:34:36,289 --> 00:34:38,657
ang CDS, at iba pang mga instrumento ng pinansya:

589
00:34:38,697 --> 00:34:42,297
andiyan parin.  Nandito pa rin.

590
00:34:42,436 --> 00:34:44,994
Oo, at mas estrikto ang kapital para sa mga bangko

591
00:34:45,034 --> 00:34:48,840
para di sila makapang-lamang, pero kulang pa iyon.

592
00:34:49,376 --> 00:34:52,523
Kung wala tayong isang medya na magbibisto

593
00:34:52,663 --> 00:34:56,001
kung sinong  nag-susulat at nagpa-pasa ng mga batas

594
00:34:56,141 --> 00:34:59,449
at para saan ba yan at sino makikinabang,

595
00:34:59,590 --> 00:35:01,805
samakatuwid tayo ay nabubuhay sa isang ilusyon.

596
00:35:04,744 --> 00:35:08,795
[Paul Wright, Awtor] Halos lahat ng batas ng bansang ito ay isinulat ng mayayaman

597
00:35:08,934 --> 00:35:11,224
at ng mga nasa poder at sa tingin ko, sila talaga

598
00:35:11,364 --> 00:35:13,491
ang may kontrol sa lihislatura at

599
00:35:13,632 --> 00:35:18,094
sa mga namumuno sa bansang ito.

600
00:35:18,233 --> 00:35:20,831
Nakakatakot ito kasi

601
00:35:20,971 --> 00:35:24,213
pera lang ang katapat para mai-pasa ang isang batas

602
00:35:24,353 --> 00:35:28,085
na magsisilbi sa iyo at sa korporasyon mo sa paraang nais mo.

603
00:35:28,853 --> 00:35:32,177
Ang mga korporasyong ito ay lusot sa parusa

604
00:35:32,318 --> 00:35:35,582
sa kanilang di mapigil na gawain at pag-dungis sa ating planeta...

605
00:35:35,722 --> 00:35:38,147
Ang pag-saboy ng nakalalasong abo ay

606
00:35:38,286 --> 00:35:41,222
nagbibigay pangamba sa ating tubig inumin

607
00:35:41,362 --> 00:35:44,173
at sa gobyernong namamahala sa industria nito.

608
00:35:44,313 --> 00:35:47,384
Halos walang pananagutan maliban sa iilang

609
00:35:47,423 --> 00:35:50,445
multa dito at doon, yun pang pa-sweldong alipin

610
00:35:50,568 --> 00:35:54,485
at hanggang sa pananamantala ng mga likas na yaman.

611
00:35:55,577 --> 00:35:58,503
(Taga-ulat) Ang gabi ay napuno ng mala-impyernong apoy

612
00:35:58,643 --> 00:36:01,686
mula sa krudo ng sumabog na tanke ng sasakyan.

613
00:36:01,827 --> 00:36:06,014
(Taga-salaysay) Hangang abiso lang ang magagawa ni transportasyon Sec. Anthony Foxx

614
00:36:06,153 --> 00:36:09,637
na ang mga railcars na ito ay di ligtas gamitin.

615
00:36:09,777 --> 00:36:12,772
Ngunit boluntaryo kung susundin nila ito.

616
00:36:13,262 --> 00:36:17,408
At ang pagkibit-balikat ng mga industriyang ito na sumisira

617
00:36:17,547 --> 00:36:22,579
at lumalabag sa batas ay magpapatuloy hanggat ito ay mapagkaka-kitaan.

618
00:36:24,010 --> 00:36:26,778
Ang JP Morgan nagbayad ng $13 bilyong multa noong nakaraang taon!

619
00:36:26,918 --> 00:36:29,278
Kung meron kang ganyang pera pangbayad ng multa...

620
00:36:29,418 --> 00:36:32,458
at itinago nila ang $19 bilyon, para sa pagbabayad ng multa!

621
00:36:32,896 --> 00:36:36,070
(Taga-ulat) Nagbayad ang JP Morgan ng $410 milyon danyos

622
00:36:36,170 --> 00:36:39,614
sa gobyerno pero hindi sila umamin sa kanyang pagkakamali.

623
00:36:39,724 --> 00:36:43,664
Nakipag-ayos sa halagang $550 milyon, lusot ang Goldman Sachs

624
00:36:43,764 --> 00:36:45,039
at abswelto sa anumang kaso.

625
00:36:45,139 --> 00:36:48,139
Ang UBS ay sumang-ayon magbayad ng $50 milyon.

626
00:36:48,260 --> 00:36:51,978
Ayon sa napag-kasunduan, walang inamin ang UBS na pagkakamali.

627
00:36:52,117 --> 00:36:54,117
Tingin ko ang tao ay gumagawa ng krimen

628
00:36:54,224 --> 00:36:56,272
na nasa poder nilang gawin.

629
00:36:56,413 --> 00:36:59,021
Si Bertolt Brecht yata ang nagsabi "alin ang mas higit na krimen:

630
00:36:59,161 --> 00:37:01,329
magnakaw ng isang banko o magtayo nito?"

631
00:37:01,469 --> 00:37:05,494
nakita natin ang mga iskandalo sa pautang at mga impok

632
00:37:05,634 --> 00:37:09,259
hangang sa pagbagsak ng Wall Street, laging ang mga may-ari ng banko

633
00:37:09,398 --> 00:37:12,406
ang madalas nagkakamal ng yaman mula sa mga tumatangkilik sa kanila.

634
00:37:12,447 --> 00:37:15,300
Ginagawa nila ang lahat sa iligal na paraan

635
00:37:15,440 --> 00:37:17,817
at ganun pa man, sila ay bihirang maparusahan.

636
00:37:18,536 --> 00:37:21,945
(Taga-salaysay) Upang tumatag , ginagamit ng industriya ang politiko

637
00:37:22,085 --> 00:37:25,225
at kahit wala na sila sa poder, kaya nilang palakasin ang ugnayan

638
00:37:25,365 --> 00:37:27,764
ng pulitika at negosyo.

639
00:37:27,972 --> 00:37:30,650
Sa Wall Street, Si Cantor ang magiging pangalawang pinuno

640
00:37:30,730 --> 00:37:33,726
at direktor ng isang banko, at tatangap siya

641
00:37:33,766 --> 00:37:36,675
ng higit sa $3 milyon sa loob ng dalawang taon.

642
00:37:36,815 --> 00:37:40,110
Tawag ko dito "Umiikot na pinto ng Washington-Wall Street"

643
00:37:40,251 --> 00:37:42,377
at ang mga huwad na nagsisi-punta doon.

644
00:37:42,516 --> 00:37:45,849
(Taga-tanghal) 50% ng Senado sa pagitan ng 1998 at 2004

645
00:37:45,989 --> 00:37:48,558
ang naging taga-sulong, 42% naman ng Kamara.

646
00:37:48,699 --> 00:37:51,744
Lalo silang dumami.  Ang pagtaas ng sweldo nilang

647
00:37:51,855 --> 00:37:57,597
mga sinubaybayan namin ay 1,452%!

648
00:37:58,282 --> 00:38:02,811
Sa buong kasaysayan, halos di mai-tatago

649
00:38:02,951 --> 00:38:08,143
na ang gobyerno ay nagsisilbi para sa mga mayayaman.

650
00:38:08,282 --> 00:38:11,512
Oo, may mga Idiyalistang politiko na may kagustuhang

651
00:38:11,619 --> 00:38:16,205
baguhin ang mundo, ngunit ang galing nila ay -ningas kugon-

652
00:38:16,346 --> 00:38:18,650
at kinain sila ng sistema, naglilingkod na rin sa interes

653
00:38:18,789 --> 00:38:21,704
ng mga sumuporta sa kanila kung gusto nila umangat sa mundo ng politika.

654
00:38:21,943 --> 00:38:24,351
Sabi nila, "Sulatan niyo mga kongresista niyo."

655
00:38:24,492 --> 00:38:27,063
Sino naman ang ugok na ito na gusto mong sulatan?

656
00:38:27,202 --> 00:38:31,367
Kailangang una siya sa kaalaman at teknolohiya.

657
00:38:31,507 --> 00:38:32,846
Hindi mo na kailangang abisuhan pa siya.

658
00:38:32,987 --> 00:38:36,012
Sigurado akong naka-sakay na kayo ng eroplano.

659
00:38:36,152 --> 00:38:39,567
Hindi mo na kailangang sabihan ang piloto "Tagilid lipad mo!

660
00:38:39,706 --> 00:38:42,315
Paki-ayos, lintek!"

661
00:38:42,454 --> 00:38:45,293
Alam niya dapat trabaho niya; kaya nga siya andiyan!

662
00:38:45,434 --> 00:38:48,334
Puro abogado at negosyante ang laman ng Washington

663
00:38:48,434 --> 00:38:52,072
na walang kakayahang resolbahin ang mga problema.

664
00:38:52,949 --> 00:38:56,547
May humigit kumulang 317 milyong Amerikano,

665
00:38:57,286 --> 00:39:02,187
Noong 2012, 80% ng pera ng PAC

666
00:39:02,327 --> 00:39:05,313
ay nagmula sa 196 na tao.

667
00:39:05,452 --> 00:39:09,096
Kung ang hangad ay kumita, siguradong iyang mga interes na yan

668
00:39:09,235 --> 00:39:12,259
ang uunahin, ang lahat ay magiging pangalawa na lamang.

669
00:39:12,400 --> 00:39:14,914
Nakakalungkot pero totoo.

670
00:39:15,054 --> 00:39:18,704
(Taga-salaysay) Sa loob ng sistemang monetaryo, ang mga konsyumer ay

671
00:39:18,844 --> 00:39:23,259
bahagi lamang ng merkado sa ngalan ng tubo at kita

672
00:39:23,398 --> 00:39:26,083
pinag-mamalaki nila ang mga sikat nilang tatak, kotse

673
00:39:26,222 --> 00:39:29,413
at iba pang estilo para pabanguhin ang sarili.

674
00:39:29,554 --> 00:39:32,530
Isa lang silang "billboard".

675
00:39:32,670 --> 00:39:38,297
Ang mahalaga lamang ay ang pagtaas ng kita taun-taon.

676
00:39:38,436 --> 00:39:42,833
Gumagamit tayo ng kemikal para mas mabilis lumaki ang mga hayop.

677
00:39:42,972 --> 00:39:47,922
Kung mapalaki mo agad ang isang manok, pwede na agad ibenta.

678
00:39:48,063 --> 00:39:50,492
May epekto ba ito sa katawan ng tao?

679
00:39:50,632 --> 00:39:54,214
Hindi sila nag-iisip tungkol doon. Ang kanilang iniisip ay ang pagbebenta ng manok.

680
00:39:54,355 --> 00:39:57,574
Walang anumang bagay sa ganitong sistema

681
00:39:57,713 --> 00:39:59,693
na magpapabuti sa sangkatauhan

682
00:39:59,833 --> 00:40:03,206
dahil ito ay nakabase sa pagkunsumo at kita lamang.

683
00:40:03,864 --> 00:40:08,335
(Taga-salaysay) Ang kayamanan ay napupunta ng lalong mas mabilis sa mga mayayaman

684
00:40:08,474 --> 00:40:11,469
(Taga-salaysay) Usap-usapan ngayon na ang 1% daw na pinakamayaman

685
00:40:11,610 --> 00:40:13,682
ay mas mayaman pa sa lahat ng tao.

686
00:40:13,822 --> 00:40:15,790
Tignan natin ang populasyon ng buong mundo,

687
00:40:15,931 --> 00:40:19,335
at ikumpara sa 100 representante.

688
00:40:19,474 --> 00:40:23,028
Pinaka-mahihirap sa kaliwa at pinaka-mayayaman sa kanan.

689
00:40:23,168 --> 00:40:27,036
At ngayon, ipakita natin kung paano ipinamamahagi ang yaman ng buong mundo

690
00:40:27,735 --> 00:40:31,836
Ang karamihan ay may halos wala, habang ang pinaka-mayamang 1%

691
00:40:32,342 --> 00:40:35,539
ay nakakuha ng 43% ng yaman ng ating mundo.

692
00:40:36,532 --> 00:40:40,360
80% ang nasa pinaka ibaba o mahirap, at yun ay 8 tao sa bawat 10

693
00:40:40,500 --> 00:40:43,041
Ang mayroon 6% lamang sa pagitan ng mga ito.

694
00:40:43,181 --> 00:40:45,375
Ang 300 pinaka-mayayamang tao sa mundo

695
00:40:45,514 --> 00:40:49,232
ay mayroong yaman na tulad ng 3 bilyong pinaka-mahihirap.

696
00:40:49,373 --> 00:40:52,893
Ang dami ng tao na kayang isakay sa isang komersiyal na jet

697
00:40:53,032 --> 00:40:56,768
ay mas mayaman pa sa buong populasyon ng India, Tsina,

698
00:40:56,909 --> 00:40:59,718
US at Brazil pinagsama-sama.

699
00:41:00,264 --> 00:41:05,324
Ang tagumpay ng industriyalisadong mundo ay nakasalalay sa mga kabiguan

700
00:41:05,463 --> 00:41:08,121
at pag-hihirap ng mga papa-angat pa lang na mga bansa.

701
00:41:08,260 --> 00:41:10,503
Ang dahilan kung bakit atrasado sila sa pagunlad ay dahil

702
00:41:10,643 --> 00:41:13,528
santambak ang utang nila sa mayayamang bansa; hindi tayo uunlad

703
00:41:13,668 --> 00:41:17,521
kung hindi dahil sa serbisyo at trabaho na karaniwang

704
00:41:17,661 --> 00:41:20,219
nangyayari sa mga papa-unlad pa lamang na bansa.

705
00:41:20,360 --> 00:41:23,425
Ang gawi ng nasa-kapangyarihan ay hindi magbabago

706
00:41:23,565 --> 00:41:27,132
dahil ito ay nakadepende sa ganitong pamamaraan.

707
00:41:27,273 --> 00:41:30,074
(Taga-ulat) Ang marumi at mapanganib na trabaho na ginagawa ng mga kabataan.

708
00:41:30,213 --> 00:41:33,195
Ang kabataan ang siyang taga-salo ng mahihirap na trabaho sa minahan

709
00:41:33,335 --> 00:41:36,195
kahit 1 braso at 2 paa lang ang naka-kapit sa pader.

710
00:41:36,335 --> 00:41:38,702
Mapanganib para sa kanila.

711
00:41:39,385 --> 00:41:42,635
Sinasabi ng mayayamang gobyerno na tinutulungan nila ang mahihirap na bansa,

712
00:41:42,775 --> 00:41:45,132
ngunit sino ba talaga ang umuunlad dito?

713
00:41:45,273 --> 00:41:48,218
Taon-taon nagbabayad ng $600 bilyon ang mga mahihirap na bansa

714
00:41:48,358 --> 00:41:50,211
sa mga mayayamang bansang pinagka-utangan nila

715
00:41:50,351 --> 00:41:53,519
na matagal ng nabayaran ng paulit-ulit.

716
00:41:53,659 --> 00:41:56,580
Nawawalan din ng kita ang mahihirap na bansa mula sa mga patakaran

717
00:41:56,721 --> 00:41:58,996
na gawa ng mayayamang bansa.

718
00:41:59,135 --> 00:42:03,773
Sa kabuuan, yun ay humigit $2 trilyon kada taon

719
00:42:06,949 --> 00:42:09,500
(Taga-salaysay) Ang sistema ng pera ay matagal nang umiiral,

720
00:42:09,639 --> 00:42:13,159
aminin man o hindi,  nagagamit ito'ng pangkontrol sa ugali ng tao

721
00:42:13,300 --> 00:42:16,619
dahil nadidiktahan nito kung anu-ano ang pwede niyang bilhin.

722
00:42:17,012 --> 00:42:20,355
Isang halimbawa nito ay ang sistema ng hustisya sa mga krimen.

723
00:42:21,862 --> 00:42:25,623
Sa tingin ko, iniisip ng mga tao na ang sistemang hustisya natin

724
00:42:25,762 --> 00:42:27,958
ay may pina-panigan dahil makikita naman sa datos

725
00:42:28,097 --> 00:42:31,717
na may malaking kaibahan sa bilang

726
00:42:31,840 --> 00:42:36,009
ng mga itim na kano na naka-piit sa ating mga kulungan.

727
00:42:36,150 --> 00:42:38,742
40 hanggang 50% ng mga

728
00:42:38,882 --> 00:42:41,927
nasa kulungan ay mga itim na kano.

729
00:42:42,068 --> 00:42:45,331
5% ng populasyon natin ay mga itim na kano.

730
00:42:46,032 --> 00:42:49,362
Mahabang diskusyon ito kung anu-ano ang mga dahilan niyan;

731
00:42:49,501 --> 00:42:53,894
andiyan ang rasismo at patakaran ng kapulisan.

732
00:42:54,034 --> 00:42:57,080
Ngunit tingin ko sa bandang huli ito'y babagsak sa usaping klasipikasyon

733
00:42:57,221 --> 00:43:00,606
kung bakit maraming minoridad ang naka-kulong

734
00:43:00,746 --> 00:43:03,345
ay may kinalaman sa kanilang pagiging mahirap.

735
00:43:03,485 --> 00:43:07,102
Ang hustisya natin ngayon ay parang may dalawang pangkat.

736
00:43:07,242 --> 00:43:10,840
Ang mayaman na may magaling na abogado

737
00:43:10,980 --> 00:43:13,519
na alam ang pasikot-sikot ng sistema

738
00:43:13,659 --> 00:43:16,179
ngunit magastos at di abot-kaya ng iba.

739
00:43:16,320 --> 00:43:19,994
Walang nagsasabing ang mayayamang itim na kano

740
00:43:20,134 --> 00:43:23,324
ay karaniwang laman ng bilanguan.

741
00:43:23,463 --> 00:43:26,532
Kahit pa itim ang kulay mo basta't may pera ka ay walang

742
00:43:26,672 --> 00:43:29,708
pinag-kaiba sa puting kano, lusot ka sa pagkaka-kulong.

743
00:43:29,847 --> 00:43:34,943
Hinuhugis ng kapaligiran ang ating pagkatao. Hindi tayo ang gagawa nuon.

744
00:43:35,083 --> 00:43:38,105
Hindi mo kailangang ayusin ang taong may problemang emosyonal.

745
00:43:38,244 --> 00:43:42,192
Maaring problemado sila dahil sa mababang pasahod.

746
00:43:42,818 --> 00:43:45,719
Sinisikap ng mga sikologo na tangapin mo ang sistema,

747
00:43:45,858 --> 00:43:47,829
pero katangahan ang ginagawa nila.

748
00:43:48,827 --> 00:43:51,510
(Taga-salaysay) Maraming kriminal ang nagbabalik krimen

749
00:43:51,650 --> 00:43:54,780
kaya may nagsasabing hindi epektibo ang mga kulungan.

750
00:43:54,920 --> 00:43:58,240
Ngunit sa huli, ang mga kulungan ay matagumpay

751
00:43:58,380 --> 00:44:01,255
bilang isang kontrol ng lipunan para bantayan

752
00:44:01,394 --> 00:44:04,862
ang politika at sistema ng ekonomiya.

753
00:44:05,297 --> 00:44:08,175
Kung kukuha ka ng mga eksperto sa pangku-kulong

754
00:44:08,315 --> 00:44:10,915
ng mga tao para ayusin ang problema ng lipunan,

755
00:44:11,047 --> 00:44:13,085
hindi ito magdudulot ng magandang solusyon.

756
00:44:13,186 --> 00:44:15,938
Pero tingin ko ang huhusay nila magkulong ng mga tao

757
00:44:16,079 --> 00:44:19,284
kaya nga ang pagbibilanggo ay naging isang

758
00:44:19,423 --> 00:44:23,413
malaking tagumpay para sa mga namumuno sa bansang ito.

759
00:44:24,150 --> 00:44:26,836
(Taga-salaysay) Ayon sa World Health Organization,

760
00:44:26,976 --> 00:44:29,716
kung gaano kalawak ang agwat ng mahirap at mayaman ng isang sosyedad

761
00:44:29,856 --> 00:44:34,427
ay ganun din ang karahasan, pag-patay at digmaan.

762
00:44:34,567 --> 00:44:38,932
At US ang pinakamataas na bilang ng pagpatay sa lahat ng maunlad na bansa.

763
00:44:39,072 --> 00:44:41,458
Ang USA ay madalas manguna sa maraming bagay

764
00:44:41,599 --> 00:44:44,346
at tingin ko ay nangunguna rin tayo sa

765
00:44:44,485 --> 00:44:46,177
kung gaano karaming tao ang ating ikinukulong.

766
00:44:46,318 --> 00:44:49,797
Ang US ay 5% ng kabuuang populasyon sa mundo

767
00:44:49,936 --> 00:44:52,599
ngunit galing sa US ang 25% bilanggo sa buong mundo.

768
00:44:52,867 --> 00:44:56,067
Ang Tsina ay 4 na beses mas matao kesa sa Amerika

769
00:44:56,168 --> 00:44:57,686
ngunit kalahati lang ng sa US ang bilango nito.

770
00:44:57,826 --> 00:45:01,041
Ang US ay mas marami pang bilanggo kumpara sa ginawa ng USSR

771
00:45:01,181 --> 00:45:03,729
noong panahon ng "pag-purga" at "pag-kolekta" ng mga kaaway

772
00:45:03,869 --> 00:45:06,980
bandang 1930's at yung tinatawag na "Gulag" ng USSR.

773
00:45:07,273 --> 00:45:10,190
Ang mga Bunga ng Kahirapan

774
00:45:11,661 --> 00:45:15,894
(Taga-salysay) Ang kahirapan ay mahirap takasan lalo ng mga kapus-palad.

775
00:45:16,253 --> 00:45:20,051
Napag-aralang ang kakulangan ay nakakabawas ng kakayahan ng pag-iisip

776
00:45:20,192 --> 00:45:22,144
at kapasidad at kakayahan magbigay ng kalaaman.

777
00:45:22,400 --> 00:45:26,103
Sa mga bata, apektado ang pag pag-unlad ng utak at memorya.

778
00:45:26,420 --> 00:45:29,769
Mas mapanganib pang magdulot ng sakit sa isip ang kahirapan

779
00:45:29,909 --> 00:45:32,594
kaysa sa malantad sa digmaan.

780
00:45:38,195 --> 00:45:40,208
(Taga-salaysay) Ang kakapusan sa pananalapi

781
00:45:40,349 --> 00:45:42,873
ay pumipigil din sa mga tao na bumili ng malusog na pagkain

782
00:45:43,012 --> 00:45:46,761
dahil ang naprosesong pagkain na hitik sa asukal at sodyo o vetsin

783
00:45:46,902 --> 00:45:50,186
ay higit na mas mura kaysa sa sariwa at masustansyang pagkain.

784
00:45:50,646 --> 00:45:53,000
Walang mga Tindahan

785
00:45:53,356 --> 00:45:55,911
Sa nagsidaang taon, naka-babahala ang bagong pangyayari.

786
00:45:56,050 --> 00:45:58,945
Kumaunti ang nagnenegosyo ng mga maliliit na tindahan

787
00:45:59,085 --> 00:46:01,589
na madalas nakikita sa mga mahihirap na komunidad

788
00:46:01,699 --> 00:46:03,699
at ito ay isang sadyang desisyong pang negosyo.

789
00:46:03,811 --> 00:46:05,411
Problema sa Kalusugan

790
00:46:05,541 --> 00:46:09,321
(Taga-salaysay) Ang bigat ng kahirapan ay nakaugnay din sa problemang kalusugan

791
00:46:09,460 --> 00:46:11,922
tulad ng mataas na presyon at kolesterol,

792
00:46:12,063 --> 00:46:15,439
pagtaas ng katabaan at dyabetes.

793
00:46:15,836 --> 00:46:19,248
Ayon sa istatistika, mas madali silang mahikayat manigarilyo.

794
00:46:19,802 --> 00:46:22,201
Bukod pa rito, ang pobre ay madalas napipilitang

795
00:46:22,342 --> 00:46:24,972
tumira sa mga lugar na may mababang kalidad ng hangin.

796
00:46:26,592 --> 00:46:29,592
Malayo sa sinasabing problema lang ito ng mga mahihirap,

797
00:46:30,121 --> 00:46:32,932
ang buong sosyo-ekonomikong antas ay magdurusa

798
00:46:33,072 --> 00:46:37,197
kapag ang hangin, pagkain at tubig ay nalason ng petrolyo

799
00:46:37,583 --> 00:46:40,435
at ng radiyasyon sa mga sakunang nukliyar.

800
00:46:42,206 --> 00:46:46,267
(Taga-ulat) Dahil sa aksidenteng nukliyar sa planta ng Fukushima

801
00:46:46,407 --> 00:46:49,510
ang buong lugar ay isa na ngayong radyo-aktibong tambakan

802
00:46:50,032 --> 00:46:53,601
at di rin alam ng mga nakatira duon kung makaka-balik pa sila.

803
00:46:54,224 --> 00:46:56,892
Kamatayan mula sa Polusyon.

804
00:46:57,688 --> 00:47:02,601
[Propesor Mark Jacobson, Enhinyero] Ang ating mga pasilidad para sa enerhiya ay nagdudulot ng 2.5 hangang 4 milyon

805
00:47:02,742 --> 00:47:06,627
kamatayan kada taon sa buong mundo dulot ng mga sakit sa baga,

806
00:47:06,766 --> 00:47:09,985
mga sakit sa puso at komplikasyon sa hika.

807
00:47:10,126 --> 00:47:12,575
Nasa bayan kami ng Beijing at ang antas ng polusyon dito

808
00:47:12,715 --> 00:47:14,667
ay muling lumagpas sa mga dating naitala.

809
00:47:14,806 --> 00:47:19,217
Ang antas ay 25 beses mas mataas sa basehan ng World Health Organization.

810
00:47:19,358 --> 00:47:23,191
...kasama ang 50 hangang 100 libong patay kada taon sa Estados Unidos

811
00:47:23,331 --> 00:47:25,657
at 16,000 sa California palang.

812
00:47:26,068 --> 00:47:28,732
"Hinayaan nating mabuhay tayo, at maniwala,

813
00:47:28,871 --> 00:47:30,643
sa isang-pares na kasinungalingan ng ekonomiya:

814
00:47:30,782 --> 00:47:34,143
na lahat ng bagay ay may katumbas na halaga ayon sa merkado,

815
00:47:34,284 --> 00:47:36,690
at ang gawaing-ekonomiya ng ating komunidad

816
00:47:36,829 --> 00:47:39,058
ay pwedeng ipagkatiwala sa mga korporasyon. ~ Wendell Berry"

817
00:47:42,699 --> 00:47:45,588
Ang ating sistemang ekonomiya ngayon ang sumisira sa ating planeta

818
00:47:45,728 --> 00:47:48,692
dahil naka-base ito sa likas na yaman na may hangangan.

819
00:47:48,831 --> 00:47:50,949
Nakikita na natin ngayon ang mga patunay tungkol diyan.

820
00:47:51,090 --> 00:47:55,338
Ang mga pasilidad para sa enerhiya, na matagal nang nasa kalakaran,

821
00:47:55,478 --> 00:47:59,542
ay nagdulot ng napakaraming pampa-kulob na gas at partikulo

822
00:47:59,682 --> 00:48:04,108
na siyang nagdudulot ng pag-init ng klima ng ating mundo.

823
00:48:04,248 --> 00:48:07,480
Ang klima ng ating mundo ay umiinit ng mas mabilis kumpara sa nagdaan

824
00:48:07,619 --> 00:48:10,224
na panahon ng pagka-tunaw ng huling tag-yelo.

825
00:48:10,364 --> 00:48:15,106
Anu ang magiging kabayaran nito?

826
00:48:15,246 --> 00:48:18,855
Kung pagsasamahin natin ang gastos ng giyera

827
00:48:18,996 --> 00:48:22,807
gastos sa polusyon at sa pagkasira ng kapaligiran

828
00:48:22,947 --> 00:48:27,368
kada galon ng gasolina ay dapat nasa 15 hangang 20 dolyar kung tutuusin.

829
00:48:27,509 --> 00:48:30,864
Ngayon, tayong mga mamamayan ang pumapasan nito

830
00:48:31,003 --> 00:48:34,807
buwis natin ang gamit sa paglilinis ng mga kalat ng polusyon

831
00:48:34,947 --> 00:48:37,871
buwis natin ang gamit sa pandaigdigang operasyong militar

832
00:48:38,012 --> 00:48:40,865
upang masiguro ang mga likas na yaman

833
00:48:41,005 --> 00:48:44,303
na mga pribadong kumpanya naman ang nakikinabang

834
00:48:44,443 --> 00:48:47,820
at tapos ibebenta nila sa atin 3, 4 o 5 dolyar kada galon

835
00:48:47,960 --> 00:48:50,358
kaya paulit-ulit lang ang sistema.

836
00:48:50,498 --> 00:48:51,817
Epekto sa Daigdig

837
00:48:51,956 --> 00:48:54,616
Tandaan, pag mataas ang lebel ng CO2:

838
00:48:54,757 --> 00:48:58,835
Ang CO2 ay nakakalusaw... ng tubig at gagawin niya itong asido Karboniko.

839
00:48:58,974 --> 00:49:01,636
na siyang dahilan ng pag-asido ng mga karagatan.

840
00:49:01,777 --> 00:49:04,106
Sinisira nito ang mga lumpon ng koral sa dagat.

841
00:49:08,572 --> 00:49:12,375
Dapat isipin natin na may limitasyon ang mundo natin sa bilis niya sa

842
00:49:12,514 --> 00:49:16,310
pag-hilom ng pinsala sa kanya at di maikaka-ila na

843
00:49:16,451 --> 00:49:20,661
may mga hayop na tayong na-lipol sa buong mundo.

844
00:49:20,802 --> 00:49:24,861
May mga nahukay tayong labi at katunayan iyan sa pagbabago ng mundo.

845
00:49:25,001 --> 00:49:27,707
May limitasyon kung gaano karami ang pwedeng tustusan ng mundo.

846
00:49:28,130 --> 00:49:32,682
Isa pa, kung dumadami ang bilang ng sunog sa mga kagubatan at sa paligid

847
00:49:32,822 --> 00:49:37,112
ay tataas din ang polusyon at temperatura ng hangin natin.

848
00:49:40,201 --> 00:49:45,134
Gusto ko isipin na balang araw pwede tayo mamuhay sa ibat-ibang planeta

849
00:49:45,277 --> 00:49:48,861
pero bago iyon, dapat alagaan muna natin ang mundo natin.

850
00:49:49,001 --> 00:49:51,349
Pag-taas ng Karagatan

851
00:49:51,626 --> 00:49:54,453
Marami pang epekto ang pag-init ng daigdig.

852
00:49:54,592 --> 00:49:58,248
Ang pag-taas ng karagatan ay isang seryosong usapin, halimbawa:

853
00:49:58,389 --> 00:50:02,938
sa ngayon may 65 - 70 metro taas ng tubig ang naka-kulong sa yelo

854
00:50:03,077 --> 00:50:06,407
nakakalat sa Antartiko, meron din sa mga niyebe ng Greenland

855
00:50:06,547 --> 00:50:09,744
at sa dagat ng Artiko at iba pang bahagi ng mundo.

856
00:50:09,884 --> 00:50:12,652
Kung iinit ang mundo na sukat ika-tunaw ng lahat ng yelo na ito

857
00:50:12,791 --> 00:50:15,463
ay tiyak na tataas ang tubig dagat ng 65 hangang 70 metro

858
00:50:15,603 --> 00:50:20,308
at ilulubog nito ang 7% ng kalupaan at hindi lang iyon,

859
00:50:21,108 --> 00:50:24,117
...lahat ng dalampasigan kung saan maraming mga nakatirang tao,

860
00:50:24,257 --> 00:50:26,474
isa itong napakalaking kalamidad.

861
00:50:27,144 --> 00:50:31,025
Talagang ang pag-hilom muli ng ating mundo

862
00:50:31,164 --> 00:50:35,175
ay may limitasyon. Kung aabusuhin ito,

863
00:50:35,315 --> 00:50:38,610
anupa't baka mawalan tayo ng kontrol sa pag-init ng daigdig

864
00:50:38,751 --> 00:50:40,940
at matulad ang Mundo natin sa planetang Venus?

865
00:50:41,039 --> 00:50:43,295
Delubyo ng Bagyo

866
00:50:43,416 --> 00:50:48,728
Mapapansin natin ang pagdalas ng mga bagyo, paglakas ng mga unos,

867
00:50:48,867 --> 00:50:52,980
at mas matinding pagsama ng panahon dulot ng pag-init ng mundo.

868
00:50:53,121 --> 00:50:57,273
May mga problemang bahagi nito at sila ay naka-ugnay lahat

869
00:50:57,413 --> 00:51:00,844
sa mga singaw at usok ng pag-gamit ng langis, petrolyo at karbon

870
00:51:00,983 --> 00:51:04,237
na nangyari simula pa nuong panahon ng rebolusyong industriyal

871
00:51:04,376 --> 00:51:07,668
bandang gitna hangang dulo ng 1700's.

872
00:51:08,597 --> 00:51:13,329
May hanganan ang lahat, gaya ng sa loob ng isang sasakyang pang-kalawakan.

873
00:51:13,469 --> 00:51:17,476
Duon siyempre mas alam namin ang limitasyon ng paligid namin

874
00:51:17,617 --> 00:51:20,952
kumpara sa Mundo, komplikado kasi ang malawak na Mundo natin

875
00:51:21,092 --> 00:51:24,373
kung ihahambing sa sistema ng isang sasakyan pang-kalawakan.

876
00:51:24,514 --> 00:51:27,175
Pero may sukat, may hanganan ang Mundo

877
00:51:27,315 --> 00:51:32,103
at pasan-pasan nito ang maraming buhay sa loob ng ilang bilyong taon.

878
00:51:32,242 --> 00:51:35,315
Sana lang, patuloy tayong alagaan nito pero

879
00:51:35,456 --> 00:51:40,925
huwag natin abusuhin ang Mundo at baka hindi na ito mag-hilom pa.

880
00:51:41,722 --> 00:51:47,094
Ang mundo ba'y isang kulungang pambaliw sa kalawakan? ~ Albert Einstein

881
00:51:48,092 --> 00:51:52,048
(Taga-salaysay) Pwedeng ang giyerang gawa natin ang tatapos sa atin

882
00:51:52,188 --> 00:51:54,870
kagaya ng ginawa natin sa kapaligiran.

883
00:51:55,010 --> 00:51:57,730
(Tinig sa megaphone) Nais naming ipa-batid sa America!

884
00:51:57,871 --> 00:52:01,110
Sa bawat pag-atake ng drones ninyo, marami pang masusuklam sa inyo!

885
00:52:01,251 --> 00:52:04,718
Ang pag-atake ng drones ay nag-uudyok na dumami pa ang mga terorista.

886
00:52:11,159 --> 00:52:15,619
(Taga-salaysay) Ang brutal na ugaling kompetisyon natin ay hindi natural

887
00:52:15,759 --> 00:52:20,826
bagkus ay resulta ng kakulangan, kaya nag-aagawan tayong lahat

888
00:52:20,965 --> 00:52:25,672
upang makuha natin ang mga kailangan natin para mabuhay.

889
00:52:29,422 --> 00:52:33,211
Totoo naman na minsan ang kakulangan ay natural na nangyayari,

890
00:52:33,351 --> 00:52:38,010
sinasadya rin ito ng mga industriya at gobyerno para kumita

891
00:52:38,150 --> 00:52:40,408
at para sa interes ng bansa.

892
00:52:41,639 --> 00:52:44,711
Hanggat ang mga bansa ay baon sa kakulangan

893
00:52:44,851 --> 00:52:48,923
patuloy tayong magkakaroon ng pagtatalo.

894
00:52:49,521 --> 00:52:51,737
Krimen, pagpatay

895
00:52:52,628 --> 00:52:54,885
at iba pang karahasan

896
00:52:55,925 --> 00:52:58,323
hanggang sa pakiki-digma

897
00:52:58,463 --> 00:53:02,494
na pinaka-sukdulan ng kahangalan ng tao.

898
00:53:03,990 --> 00:53:05,490
-Bombahin ang mga lintek na yan!

899
00:53:05,958 --> 00:53:09,516
Ang mga ugaling ito ay dapat nating iwaksi kung nais nating mabuhay.

900
00:53:09,657 --> 00:53:13,172
- Hulugan mo na sila ng bomba! - Talagang dadami dahil diyan ang al-Qaeda

901
00:53:13,311 --> 00:53:16,684
Siguradong paikot-ikot ang karahasan dito.

902
00:53:16,824 --> 00:53:20,300
(Taga-salaysay) Gamit ang teknolohiyang magbibigay ginhawa satin

903
00:53:20,440 --> 00:53:23,679
dapat ibahin na natin ang ating palakad.

904
00:53:24,221 --> 00:53:27,097
O ang siklo ng pag-angat, pag-lubog sa krisis

905
00:53:27,237 --> 00:53:30,069
at giyera ay magpapatuloy.

906
00:53:32,291 --> 00:53:35,990
-(pang-asar) Oh, hindi! kapayapaan sa ating panahon. Aye yai yai.

907
00:53:36,963 --> 00:53:43,355
"Kung hindi natin tatapusin ang digmaan, ito ang tatapos sa atin." ~H. G. Wells, 1936

908
00:53:44,449 --> 00:53:47,195
Walang tao, -Lalo nat- mga taga Estados Unidos

909
00:53:47,335 --> 00:53:50,555
ang sumasabak sa giyera para maghasik ng kalayaan o demokrasya.

910
00:53:50,704 --> 00:53:53,635
Ang tanging praktikal na insentibo sa digmaan

911
00:53:53,775 --> 00:53:56,427
ay magkamal ng kayamanan

912
00:53:56,728 --> 00:54:01,211
Sa kaso ng Estados Unidos, langis at petrolyo ang paborito nila

913
00:54:01,710 --> 00:54:04,545
(o di kaya) dahil sumusuporta lang sila sa kaalyado

914
00:54:04,686 --> 00:54:07,584
para mapanatili ang sustento sa langis.

915
00:54:08,681 --> 00:54:12,166
(Taga-salaysay) Smedley Butler, isang US Marine Corps General Major

916
00:54:12,306 --> 00:54:15,375
siya ang pinaka-maraming parangal na marine at sa kanyang pagpanaw

917
00:54:15,514 --> 00:54:18,543
sinabi niyang mabuti noong isinulat niya:

918
00:54:18,684 --> 00:54:22,734
"33 taon at apat na buwan ako sa aktibong serbisyo militar

919
00:54:22,873 --> 00:54:25,369
at sa panahong iyon, ginugol ko ang aking oras

920
00:54:25,510 --> 00:54:28,481
bilang isang de-kalibreng utusan ng mga negosyante,

921
00:54:28,621 --> 00:54:30,974
para sa Wall Street at sa mga banko.

922
00:54:31,465 --> 00:54:33,983
Samakatuwid, ako'y bahagi ng pang-gagantso,

923
00:54:34,527 --> 00:54:36,735
isang tau-tauhan para sa kapitalismo.

924
00:54:37,166 --> 00:54:40,601
Pinayapa ko ang Mexico para sa interes ng Amerika sa langis.

925
00:54:41,146 --> 00:54:44,192
Ginawa kong disente ang Haiti at Cuba

926
00:54:44,333 --> 00:54:47,943
para kumabig ng pera ang mga bataan ng "National City Bank."

927
00:54:48,505 --> 00:54:51,992
Naki-wasak ako sa kalahating dosenang mga republikano ng Sentral Amerika.

928
00:54:52,132 --> 00:54:54,608
para makinabang ang Wall Street.

929
00:54:55,148 --> 00:54:57,239
Tumulong din ako suyurin ang Nicaragua

930
00:54:57,378 --> 00:54:59,777
para maitayo ang banko ng Brown Brothers.

931
00:54:59,916 --> 00:55:03,964
Nagbukas daan ako sa Dominican Republic para sa interes ng Amerika sa asukal.

932
00:55:04,105 --> 00:55:07,896
Tinulungan ko ang mga Amerikanong kumpanya ng prutas na maka-pasok sa Honduras.

933
00:55:08,036 --> 00:55:12,951
Sa China, siniguro ko na hindi namomolestiya ang Standard Oil.

934
00:55:14,518 --> 00:55:18,137
Kung isipin ko nga, baka si Al Capone pa ang mapayuhan ko.

935
00:55:18,277 --> 00:55:22,287
3 distrito lang ang hawak ng sindikato niya.

936
00:55:22,878 --> 00:55:25,186
Ako 3 kontinente ang aking saklaw.

937
00:55:26,155 --> 00:55:29,372
Ang giyera ay isang sindikato.  Mula pa noon.

938
00:55:29,512 --> 00:55:33,577
Kaunti ang nakikinabang at maraming nagdurusa. Pero pwede natin itong pigilan.

939
00:55:33,717 --> 00:55:36,341
Hindi ang kasunduang pagdis-arma ang tatapos dito.

940
00:55:36,481 --> 00:55:41,554
Mawawakasan lang ito kung mawawala ang usaping pera sa giyera."

941
00:55:45,751 --> 00:55:50,365
Ang mga unibersidad ngayon ay mas mahuhusay na kaysa dati.

942
00:55:50,505 --> 00:55:54,347
mahuhusay ang mga Microscope at mga pasilidad... Mas tumitindi naman ang mga bomba.

943
00:55:54,487 --> 00:55:57,818
Tumitindi ang giyera.  Tumitindi ang patayan.

944
00:55:57,958 --> 00:56:01,365
Hindi mo kailangang pumatay ng tao o bombahin ang mga lungsod.

945
00:56:01,505 --> 00:56:04,242
Mayroong mali sa ating kultura; napaka mali!

946
00:56:04,998 --> 00:56:07,471
(Abby) Kaya hindi tayo tatagal sa ganitong sistema.

947
00:56:07,612 --> 00:56:10,188
Sa tingin ko panahon na upang baguhin ang takbo ng mga bagay at malaman

948
00:56:10,327 --> 00:56:13,615
kung paano tayo mabubuhay, hindi lang para sa sarili

949
00:56:13,755 --> 00:56:16,946
kundi para sa buong mundo dahil nauubos na ang panahon.

950
00:56:17,590 --> 00:56:20,019
(Taga-salysay) Sisihin man natin ang tao o mga korporasyon

951
00:56:20,159 --> 00:56:24,359
hindi nito malulunasan ang puno't dulo ng mga problema.

952
00:56:24,500 --> 00:56:28,521
Ang sosyo-ekonomikong struktura natin ay pinilit tayong lumaban

953
00:56:28,661 --> 00:56:31,260
para sa sariling pangangailangan,

954
00:56:31,400 --> 00:56:34,896
na nag-resulta sa agawan at kompetisyon.

955
00:56:35,971 --> 00:56:38,949
Ang paghahanap ng solusyon sa ating mga higanteng problema

956
00:56:39,090 --> 00:56:43,380
ay maghahatid lamang ng pansamantalang lunas

957
00:56:43,519 --> 00:56:48,389
at tuloy, napapa-tagal pa nito ang isang lipas na sistema.

958
00:56:53,873 --> 00:56:57,945
(Taga-salaysay) Sa ating susunod na yugto, tatalakayin natin ang ibang mga pananaw

959
00:56:58,085 --> 00:57:01,666
sa larangan ng "automation", siyensiya

960
00:57:01,806 --> 00:57:04,085
at ng malinis na enerhiya.

961
00:57:05,518 --> 00:57:09,804
Ang The Venus Project ay magha-hain ng makabagong disenyo para sa sosyedad.

962
00:57:10,635 --> 00:57:14,110
At ang pangunahing layunin nito ay ang kapakanan ng mga tao

963
00:57:14,251 --> 00:57:18,011
upang magkaroon tayo ng mataas na antas ng pamumuhay

964
00:57:18,150 --> 00:57:21,865
habang pinoprotektahan natin ang ating kapaligiran.

965
00:57:23,001 --> 00:57:26,367
Ipapaliwanag at ilalarawan namin ang aming mga panukala:

966
00:57:26,507 --> 00:57:29,569
buong sistemang pang syudad,

967
00:57:31,507 --> 00:57:34,044
mga kanal na magdadala ng tubig kung saan mas kailangan

968
00:57:34,184 --> 00:57:36,315
gaya ng malalalim at malalawak na disyerto,

969
00:57:37,889 --> 00:57:41,934
mga lungsod sa dagat upang magbalik buhay tayo sa karagatan,

970
00:57:43,065 --> 00:57:46,691
at mga kapana-panabik na disenyo para sa pandaigdigang pagbabago.

971
00:57:52,291 --> 00:57:55,891
itutuloy...

972
00:57:57,000 --> 00:58:10,000
Pagsasalin: Linguistic Team International http://forum.linguisticteam.org